Mavzu: Elementlar davriy sistemasining XVII gurux elementlarining xossalari. Mavzuning rejasi

VODORODLI BIRIKMALARI
Vodorodftorid. Gazholdagi vodorod ftorid sanoatda CaF₂ ga konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettirib yoki nordon ftoridlarni qizdirib olinadi:
CaF₂ + H₂SO₄CaSO₄ + 2HF
KFHFHF + KF
Toza vodorod ftorid rangsiz, о‘gkir hidli zaharli gaz. Past temperaturada rangsiz, havoda shiddatli tutaydigan qutbli molekulalardan iborat bо‘lgan suyuklik. Vodorod ftorid о‘rtacha kuchdagi bir asosli kislota xossasini namoyon qiladi.
2HFH₂F⁺ + F; F+HFHF₂
Suvdagi eritmasida muvozanatda bо‘ladi:
HF + H₂OH₃O⁺ + F"; F+HFHF₂
Vodorodftorid shisha tarkibidagi SiO₂nieritibgaz-simon SiF₄hosil qiladi:
SiO₂ + 4HFSiF₄ + 2H₂O
Akseptor ftorid ionii bо‘lgan ba’zi BF₃, AsF₅, SbF₅va SnF₄ tarkibli moddalarning HF dagi eritmalari juda kuchli kislota xossasini namoyon qiladi. Chunki bu modsalar HF da erishi natijasida H₂F+ ionining konsentratsiyasi ortadi:
SbF₅ + 2HFH₂F+ SbF
Shuning uchun bunday eritmalar kо‘pgina metallarni eritadi. Hatto nitrat kislota ham HF eritmasi bilan о‘zaro ta’sirlashganda asos xossasini namoyon qiladi:
HNO₃ + HFH₂NO +F
Vodorod ftorid eritmasi suvda yomon eriydigan NaF, KF, CaF₂ tarkibli tuzlarni hosil qiladi. Temir, alyuminiy, xrom titan va boshqa metallarning ftoridlari bilan kompleks birikmalar hosilqiladi:
KF+A1F₃K[A1F₄]
Vodorod xlorid. Vodorod xlorid, asosan yorug‘lik nuri ta’sirida vodorodga xlor ta’sir etgirib olinadi. Hosil bо‘l-gan gaz holdagi vodorod xloridni adsorbsion kameralarda suvga yuttirib, konsentrlangan xlorid kislota olinadi. Vo­dorod xloridni osh tuziga konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettirib ham olish mumkin. Bu jarayon ikki bosqichda davom ettiriladi:
NaCl + H₂SO₄NaHSO₄ + HCl
NaCl + NaHSO₄Na₂SO₄+ HC1
Hozirgi vaqtda vodorod xlorid organik moddalarni xlorlashda va gidroxlorlashda qо‘shimcha mahsulot sifatida hosil qilinmokda. Bundan tashqari, MgCl₂ ning gidrolizi natijasida ham vodorod xlorid hosil bо‘ladi.
Oddiy sharoitda vodorod xlorid rangsiz, о‘tkir xdpga ega bо‘lgan gaz, suvda yaxshi erib, xlorid kislota hosil kiladi. Vodo­rod xlorid eritmasi ishqoriy va ishqoriy-yer metallar bilan reaksiyaga kirishib vodorod ajratib chiqaradi, kislorod ta’sirida erkin xlor hosil kilib oksidlanadi. Vodorod xlorid­ni turli usullar bilan hosil qilgan EO_xtarkibli xlorid birikmalari ma’lum. Bu birikmalar asos, amfoter va kislota xossasiga ega. Bunday xossalarga ega bо‘lishi element bilan xlor orasida vujudga kelgan kimyoviy boglanishning tabiatiga bog-liq bо‘ladi. Ionli xloridlar asos xossasiga ega bо‘lib, yuqori temperaturada suyukdanadigan, suvda yaxshi eriydigan qattiq kristall modsalardir. Kovalent boglanishli xloridlar esa kislota xossasiga ega bо‘lgan oson suyuklanadigan yoki gaz va suyuq moddalardir. Ion kovalent boglanishli xloridlar esa amfoter xossaga ega bо‘lib oraliq holatni egallagan, suvda yaxshi eruvchan moddalardir. Asosli xloridlar gidrolizgauchramaydi, kislotali xloridlar tо‘liq gidrolizlanadi:
SiCl₄ + 3H₂OH₂SiO₃ + 4HCl
Asos xossasiga ega bо‘lgan xloridlar kislotali xloridlar bilan reaksiyaga kirishib, kompleks birikmalar hosil kiladi. Kompleks birikmalarning hosil bо‘lishida asosli xloridlar donor vazifasini, kislotali xloridlar akseptor vazifasini bajaradi:
2NaCl +TiCl₄Na₂[TiCl₆]
Amfoter xloridlar kislotali va asosli xloridlar bilan birikib, kompleks birikmalar hosil qiladi:
2KC1 +ZnCl₂K₂[ZnCl₄]
TiCl₄ + ZnCl₂Zn[TiCl₆]