Мавзу: эавларининг ахлоқий ва эстетик тарбия жараёнларига таъсири

2.2. Internet tarmoqlarida “ommaviy madaniyatga” qarshi kurashning 

estetik vositalari 

 

Ommaviy  madaniyat  dunyoning  rivojlangan  mamlakatlarini  madaniyatini 

standart  madaniyat  sifatida  qabul  qilish  va  uni  Elektron  axborot  vositalari  orqali 

targ‘ib  qilishni  anglatadi.  Ommaviy  madaniyatning  mohiyati  odamlarni  ongini  va 

qalbini  egallab,  ma’lum  bir  maqsad  yо‘lida  yо‘naltirishdan  iborat.  Ommaviy 

madaniyatning  hususiyati  ijtimoiy  hayotni  oddiylashtirish  va  ziddiyatlarni  yaxshi 

—  yomon  odamlar  о‘rtasidagi  kurash  deb  tushuntirishdan  iborat.  Bundan tashqari 

ommaviy  madaniyat  hayotga  yengil-yelpi  qarab  xushchaqchaqlik,  kayfsafolik, 

mutlaq  erkinlikni  hatto  jinsiy  munosabatlardagi  tо‘liq  erkinliklarni  targ‘ib  qiladi. 

Shuning  uchun  ommaviy  madaniyat  niqobi  ostida  axloqsizlik,  buzuqsizlik  ham 

kirib  kelmoqda.  Bunday  holatni  oldini  olish  uchun,  aholini  va  eng avvalo yoshlarni 

axloqiy  tarbiyasini  kuchaytirib,  ma’naviyatini,  axloqiy  sifatlarini  yuksaltirish 

lozim.  Shunday  ma’naviy  immunitet  shakllanishi  kerakki  yoshlarimiz  axloq  bilan 

axloqsizlikni,  yaxshi  bilan  yomonni  va  oq  bilan  qorani  о‘zlari  anglab olishga qodir 

bо‘lishlari  kerak.  Bu  borada  majburiylikka  asoslangan  usullardan  foydalanish  ya’ni 

internetdan  foydalanishni  man  qilish  samara  bermaydi.  Aslida  man  qilishni  iloji 

yо‘q,  chunki,  dunyo  globallashib  borayapdi.  Xuddi  shunday  axborot  olish  ham 

globallashib  bormoqda.  Oddiy bir telefon orqali dunyoda bо‘layotgan voqealardan 

axborot  olish  mumkin.  Shuning  uchun  yagona  yо‘l  milliy  qadriyatlarimiz  negizida 

ma’naviyatni  yuksaltirish.  Shu  о‘rinda  yana  shuni  ta’kidlash  kerakki,  u  yoki  bu 

mamlakatdagi  Elektron  Axborot  Vositalarini  xarakteri  о‘sha  jamiyatning  sotsial 

tabiati  bilan  belgilanadi.  Boshqacha  qilib  aytganda  ijtimoiy  muhitning  sog‘lomligi 

yoki  nosog‘lomligi  bilan  belgilanadi.  Ijtimoiy  sog‘lom  muhitda  har  bir  inson  о‘zini 

hatti-harakatini  xulqini  о‘zi  nazorat  qilishga  qodir  bо‘ladi.  Bunday  odamlar 

о‘zlarini  nafslarini,  ehtiyojlarini  nazorat  qilib,  axloqsizlikdan  va  buzuqlikdan 

о‘zlarini  tiyishga  qodir  bо‘ladi.  Inson  о‘zini  tiyib  turishi  uchun  u  о‘z  ustidan 

hokimiyatga  ega  bо‘lishi  kerak.  Eng  kuchli  hokimiyat  bu  insonni  о‘z  ustidan 

bо‘lgan  hokimiyatidir  va  u  yuksak  ma’naviyat  orqaligini  ta’minlanadi.  О‘z  ustidan 

hokimiyatga  ega  bо‘lmagan  odamda  nafs  hukmronlik  qiladi,  ya’ni,  u  nafsni  quliga 

---

 

38 

aylanadi.  Bunday  odam  huquq  va  axloq  normalariga  rioya  qilishga  qodir  irodaga 

ega bо‘lolmaydi. 

Tabiiyki,  "ommaviy  madaniyat"  degan  niqob  ostida  axloqiy  buzuqlik  va 

zо‘ravonlik,  individualizm,  egotsentrizm  g‘oyalarini  tarqatish,  kerak  bо‘lsa, 

shuning  hisobidai  boylik  orttirish,  boshqa  xalqlariing  necha  ming  yillik  an’ana  va 

qadriyatlari, 

turmush 

tarzining 

ma’naviy  negizlariga  bepisandlik,  ularni 

qо‘porishga  qaratilgan  hatarli  tahdidlar  odamni tashvishga solmay qо‘ymaydi"

1

deb 

ta’kidlanadi  "Yuksak ma’naviyat  -yengilmas  kuch" asarida. 

        Sо‘nggi 

paytlarda 

televizor 

ekranlarida, 

kinoteatrlarda, 

internet 

tarmog‘ida  turli  disk  yozuvlarida  ochiqchasiga  zо‘ravonlik,  shafqatsizlik, 

axloqsizlik,  ma’naviy  qashshoqlik,  behayolik,  fahsh,  ochkо‘zlik,  boylikka  hirs 

qо‘yishlik,  turli  zararli  odatlar,  giyohvandlik,  ichkilikbozlik,  kashandalikni  oshkora 

targ‘ib  qiluvchi  badiiy  fil’mlar,  mul’tfil’mlarni  namoyish  etish  kо‘paymoqda. 

Shuningdek,  bugungi  yoshlar  axborot  globallashuvi  zamonida  “Internet” 

tarmog‘idan  turli  ma’lumot  va  tasvirlarni  kо‘rish,  о‘qish  imkoniyatiga  ega.Bu  bir 

tomondan  ijobiy  holat  bо‘lsa,  ikkinchi  tomondan  yoshlar  ongiga  salbiy  ta’sir 

о‘tkazishi,  ularni  axloqiy  jihatdan  tubanlashuviga,  zararli  g‘oyalar  ta’siriga  tushib 

qolishlariga  sabab  bо‘lishi  mumkin.  G‘arbdagi  turli  markazlar  “ommaviy 

madaniyat”  niqobi  ostida  har  xil  g‘oyaviy  zararli  saviyasi  past,  ma’naviy 

tubanlikka  yetaklovchi,    animatsion  va  badiiy  fil’mlar,  rok-n  –  roll,  pop,  metallist   

yо‘nalishlaridagi  quloqni  qomatga  keltiruvchi,  sharqona  ahloq-odobga  xilof 

bо‘lgan musiqa mahsulotlarini  yoshlarimiz  e’tiboriga havola etishmoqda. 

 Bugungi  kunda  internet  tarmog‘ida  tо‘qqiz  mingdan  ortiq  о‘z  joniga  qasd 

qilishni  targ‘ib  etuvchi,  tо‘rt  mingdan  ortiq  erotik  mazmundagi  saytlar  ishlab 

turibdi.  Global  tarmoqdagi  mavjud  resurslarning  о‘n  ikkki  foizi      pornografik   

mazmundadir.  Ularga  yoshlarni  qiziqishi  juda katta.  

 Dunyoda  globallashuv  jarayoni  davom  etayotgan,  ta’lim-tarbiyada  axborot 

kommunikatsiya  texnologiyalarini  keng  joriy  etish  masalasi  nihoyatda  dolzarb 

masala  bо‘lib  turgan  sharoitda  yoshlarga  bu  imkoniyatlardan  foydalanishni 

                                                 

1

  Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat- yengilmas  kuch. T.: Ma’naviyat, 2008.117-bet. 

---

 

39 

ta’qiqlab  qо‘yishni  iloji  yо‘q.  Biroq,  bir  vaqtning  о‘zida “ommaviy madaniyat” va 

turli  yot  g‘oyalarga  qarshi  kurash  olib  borish,  bu  sohadagi  ishlar  samaradorligini 

yanada oshirish talab qilinmoqda. 

Taniqli  adabiyotshunoslarimizdan  biri  yoshlarga  qilgan  ma’ruzasining  birida 

noxolis  ijodkorlar  haqida  gapirib,  fransuz  adibi  Markiz  de  Sad  о‘zining  fisqu 

fujurga  tо‘la  kitobining  sо‘z  boshidan  iqtibos  olib  misol  keltiradi:  “Biz  olis 

Sharqdagi  mamlakatlarni  bosib  olish  uchun  endi  fransuz  askarining  о‘q  yegan 

etigidagi  oyog‘i  chirib  bitishi  shart  emas,  shunchaki  jang  qilmay,  uyatsiz 

mahsulotlarimizni  reklama  qilsak  bо‘ldi,  ertaga  dunyoning  о‘zi  oyog‘imiz  tagiga 

yiqinib  keladi”.  Qanchalik  sharmandali  gap  bо‘lmasin  shunday  gullab–yashnagan 

madaniyatlarning  kо‘p hollarda “usti yaltiroq”  bо‘lib chiqmoqda. 

Avvalo,  “ommaviy  madaniyat”  kishining  ma’naviyatini  buzadi,  uni  ma’naviy 

qadriyatlarga  bepisand  munosabatda  bо‘lishga  о‘rgatadi,  hayotga  yengil-yelpi 

munosabatda  bо‘lish  kayfiyatini  shakllantiradi,  bu  esa,  kishini  о‘zligidan, 

milliyligidan  mahrum  qiladi,  uning  mafkuraviy  immunitetini  parchalab  tashlaydi. 

Natijada  bu  toifadagi  kishilarni  birgina  axborot  makonining  о‘zi  bilan,  ortiqcha 

kuch  yoki  mablag‘  sarflamasdan  turib  boshqarish  imkoniyati  paydo  bо‘ladi. 

“Ommaviy  madaniyat”  kishini  oilasidan,  о‘zi  yashab  turgan  jamiyatdan,  Vatanidan 

uzoqlashtiradi.  Natijada  uning  ta’siri  ostida  qolgan  kishi  uchun  hech  qanday 

muqaddas  narsaning  о‘zi  qolmaydi.  U  о‘zining  tor  manfaati  yо‘lida  istalgan 

narsadan  —  oilasidan,  Vatanidan  voz  kechishi  mumkin.  “Ommaviy  madaniyat” 

targ‘ibotchilari  iqtidorli,  bilimli  yoshlarni  ham  e’tibordan  chetda  qoldirmaydi. 

“Aytaylik,  “XXI  asr  liderlari”  kabi  mavzularda  о‘tkaziladigan  seminarlarda  ular 

gо‘yoki  iqtidorli  yoshlarni  tanlab  olishda  hokimiyatga  yordam  beradi,  biroq bunda 

eng  avvalo,  о‘z  manfaatlarini  kо‘zlashadi.  Sо‘ngra  chet  ellarga  muntazam  safarlar 

uyushtiriladi,  ularda  turli  simpozium  va  seminarlar  davomida  bu  odamlarning 

ongiga  g‘oyat  ustalik  bilan  ta’sir  о‘tkaziladi.  Shu  tariqa  о‘zlarini  “dunyo 

fuqarolari”  deb  ataydigan  kishilar  toifasi  tayyorlanadi  va  ularga  yaqin  kelajakda 

yer  yuzida  hech  qanday  chegara  qolmaydi,  degan  fikr  singdiriladi”  (Karimov  I.A. 

---

 

40 

“Nezavisimaya  gazeta”,  2005).  Oradan  yillar  о‘tib  ular  о‘z  davlatlarining 

“integratsiya  о‘yinlari”  qurboni bо‘lishiga sababchi bо‘ladilar.  

“Ommaviy  madaniyat”ning  yana  bir  jihati  shuki,  u  doimiy  ravishda 

moliyalashtirib  turishni  talab  qilmaydi,  aksincha,  axloqsizlik,  madaniyatsizlik, 

kelajakka  ishonchsizlik,  huquqiy  nigilizm,  о‘z  joniga  qasd  qilish,  pornografiya, 

zо‘ravonlik,  alkogolizm,  giyohvandlik  va  shu  kabi  yot  illatlarni  targ‘ib  qiluvchi 

foto,  audio,  video  va  boshqa  kо‘rinishdagi  materiallar, turli bosma nashrlar, global 

axborot  tarmog‘iga  joylashtirilgan  millionlab  saytlar  ular  uchun  doimiy  daromad 

manbai  vazifasini  ham  bajaradi.  Shunisi  xavfliki,  “ommaviy  madaniyat”,  asosan, 

yoshlarga  о‘z  ta’sirini  о‘tkazadi.  Chunki  uning  homiylari  katta  yoshdagi  kishilarga 

nisbatan  yoshlarning  ongu  shuurini  egallab  olish  osonroq  ekanligini  yaxshi 

anglaydilar.  Agar  ular  maqsadlariga  u  yoki  bu  darajada  erishgudek  bо‘lsalar, 

buning  oqibatini  bartaraf  etish  uchun  bir  necha  о‘n  yilliklar,  hatto,  asrlar  kerak 

bо‘ladi,  bu  esa,  butun  insoniyat  taqdiri  juda  katta  xavf  ostida  qolishi  mumkinligini 

anglatadi.   

«Ommaviy  madaniyat»  degan  niqob  ostida  axloqiy  buzuqlik  va  zо‘ravonlik 

g‘oyalarini  tarqatish,  boshqa  xalqlarning  an’ana  va  qadriyatlari,  turmush  tarzining 

ma’naviy  negizlarini  qо‘porishga  qaratilgan  xatarli  tahdidlarning  oldini  olishda 

barchamiz  mas’ul  ekanligimizni  unutmasligimiz  lozim.  Shu  bois  hozirda 

Prezidentimizning  «Fikrga  qarshi  fikr,  g‘oyaga  qarshi  g‘oya,  jaholatga  qarshi 

ma’rifat  bilan  kurashish»  kerakligi  haqidagi  fikrlari  har  qachongidan  kо‘ra    muhim 

va о‘ta dolzarb ahamiyat  kasb etmoqda.  

Axborot  globallashuvi  hozirgi  zamon  taraqqiyotining  eng  muhim  bо‘lagiga 

aylangan.  Globallashuv  о‘z  ma’no-mohiyati  jihatidan  kengligi,  qamrovi  va 

kо‘pqirraliligi  bilan  alohida  ajralib  turadi.  Axborot  globallashuvi  jarayonlari 

terrorizm  tahdidini  kuchaytirayotganligi,  milliy  о‘zlikka  ta’siri,  dunyoni  bir 

xillashtirish  kabi  salbiy  tomonlari  borligi  ham  hammamizga  ma’lum.  Har  bir 

ijtimoiy  hodisaning  ijobiy  va  salbiy  tomoni  bо‘lgani  singari,  globallashuv  jarayoni 

ham  bundan  mustasno  emas.  Axborot  globallashuvi  iqtisodiy,  siyosiy  va  ijtimoiy 

hayot  taraqqiyotiga,  mamlakat  va  xalqlar  о‘rtasida  axborot  almashuviga  xizmat 

---

 

41 

qilayotganligini  ham  alohida  ta’kidlash  zarur.  Axborot  har  bir  jamiyatining 

moddiy-ma’naviy,  intellektual  resursidir.  Milliy  axborot  resurslarimizni  AKT 

orqali keng tarqatish masalalasi  eng dolzarb masalalardan  biri  bо‘lib qolmoqda.  

Hozirgi  paytda  uning  keng  qamrovli  ta’sirini  deyarli  barcha  sohalarda  kо‘rish 

mumkin.  Ayniqsa,  davlatlar  va  xalqlar  о‘rtasidagi  integratsiya  va  hamkorlik 

aloqalarining 

kuchayishi, 

ilm-fan 

yutuqlarining 

tezlik 

bilan 

tarqalishi,  

sivilizatsiyalararo  muloqotning  yangicha  sifat  kasb  etishi,  tabiiy  ofatlar  paytida 

о‘zaro  yordam  kо‘rsatish  imkoniyatlarining  ortishi  –  tabiiyki,  bularning  barchasiga 

globallashuv 

tufayli 

erishilmoqda. 

Mamlakatimizda 

axborot-kommunikaiya 

texnologiyalari,  jumladan  global  axborot  tarmog‘i  –  Internet  axborot  olish, 

almashish  va  tarqatishda  eng  ilg‘or  vosita  hisoblangan  Internet  jadal  sur’atlar  bilan 

hayotimizning  turli  jabhalariga  kirib  kelmoqda.  

Respublikamizdagi  yangi  veb-saytlarni  yaratayotgan  va  unga  axborot  kiritib 

borayotganlarning  aksariyati  yoshlar  ekanligini  ham  alohida  ta’kidlash  zarur. 

Yoshlarimizning  ma’naviy  olamida  bо‘shliq  vujudga  kelmasligi  uchun  ularning 

qalbi  va  ongida  sog‘lom  hayot  tarzi,  milliy  va  umummilliy  qadriyatlarga  hurmat-

ehtirom  tuyg‘usini  bolalik  paytidan  boshlab  shakllantirishimiz  zarur.  Xalqimiz 

ma’naviyati,  ajdodlarimizning  ilmiy-ma’naviy  merosi  bitmas-tugalmas  boylikdir. 

Ma’naviy  boyligimiz  insoniyat  mulkining  bebaho  ajralmas  qismi  hamdir.  Mana 

shu  mulkni  global  axborot  tizimida  keng  targ‘ib  qilish  nihoyatda  katta  ahamiyatga 

egadir.  Bugun  biz  mamlakatimiz  rahbariyatining  izchil  siyosati  natijasida  о‘z 

oldimizga  ezgu  maqsadlar  qо‘yib,  tinch-osoyishta  hayot  kechirmoqdamiz.  Buning 

qadriga  yetishimiz,  tinchligimizni  asrash  albatta  axborot  xurujlariga  munosib  javob 

berish,  buzg‘unchi  g‘oyalarga  qarshi  turish,  ma’naviy  jihatdan  yetuk  barkamol 

avlodni  tarbiyalash  ishiga  alohida e’tibor qaratimiz  zarur. 

Axborot  globallashuvi  jarayonida  Internet  tizimi  orqali  xalqimiz  uchun 

mutlaqo  begona  mafkura  va  dunyoqarashni  avvalo  beg‘ubor  yoshlarimizning  qalbi 

va  ongi-shuuriga  singdirishga  qaratilgani  bilan  ayniqsa  xatarlidir.  Bunday 

holatlarga  qarshi  yoshlarimizda  о‘ziga  xos  «axborot  immunitetini»  shakllantirish, 

---

 

42 

axborotni  «oq-qorasidan»  ajratishga  о‘rgatish  barchamizda  katta  mas’ulyat 

yuklaydi,  albatta. 

«Bugungi  shiddatli  davrda  chinakam  ma’naviyatli  va  ma’rifatli  odamgina 

inson  qadrini  bilishi,  о‘z  milliy    о‘zligini  anglashi,  erkin  va  ozod  jamiyatda 

yashash,  mustaqil  davlatimizning  jahon  hamjamiyatida  о‘ziga  munosib  о‘rin 

egallashi  uchun  fidoiylik  bilan  kurasha  olishi  mumkin»,  -deb  ta’kidlaydi  muhtaram 

Prezidentimiz  о‘zining  «Yuksak ma’naviyat  – yengilmas  kuch» asarida.  

Mamlakatimiz 

mustaqillikka 

erishganidan 

buyon 

halqimizning 

asrlar 

mobaynida  orzu  qilib  kelgan  oliyjanob  maqsadlarini  amalga  oshirish  uchun  barcha 

imkoniyatlar  ishga  solinmoqda.  Uzoq  davr  orziqib  kutilgan  “Ozod  va  obod vatan, 

erkin  va farovon hayot” g‘oyasi voqelikka aylanmoqda.  Oliyjanob maqsad yо‘lida 

boshlangan  yangilanishlar    jamiyatimiz  hayotini  barcha  sohalarini  qamrab  oldi. 

Jamiyatimizda  boshlangan  о‘zgarishlarning    negizida  doimo  ma’naviyat  masalalari 

turgani   bejiz emas. 

 “Biz 

halqimizning 

dunyoda 

xech 

kimdan 

kam 

bо‘lmasligi, 

farzandlarimizning  bizdan  kо‘ra  kuchli,  bilimli,  dono  va  albatta  baxtli  bо‘lib 

yashashi  uchun  barcha  kuch  va  imkoniyatlarimizni  safarbar  etayotgan  ekanmiz,  bu 

borada,  ma’naviy tarbiya masalasi hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi”

1

-, 

deb ta’kidlaydi Prezidentimiz. 

 Istiqlolning  dastlabki  yillaridan  boshlab  mamlakatimizda  yosh  avlod  haqida 

g‘amxо‘rlik    qilish  asosiy  va  ustivor  vazifa  qilib  belgilandi.  Yurtboshimiz  “Yuqori 

malakali,  zamonaviy  bilimlarga  ega  bо‘lgan  xozirgi  kun  talablari  asosida  fikrlay 

oladigan  yetuk  kadrlarni  tayyorlash  xam  ijtimoiy  siyosiy,  hamda  iqtisodiy 

muammolarimizni  hal  etishning  kaliti  hisoblanadi”

2

,  degan  edi.  Jamiyatda 

layoqatli,  ishbilarmon,  yetuk  kadrlarga  hamisha  zaruriyat  tug‘iladi.  Ota-

bobolarimiz  qadimdan  bebaho  boylik  bо‘lmish  ilmu-ma’rifat,  ta’lim  va  tarbiyani 

inson  kamoloti  va  millat  ravnaqining  eng  asosiy  sharti  va  garovi  deb  bilgan.  Ana 

                                                 

1

 I.Karimov Yuksak ma’naviyat – yengilmas  kuch. T.: “Ma’naviyat”. 2008. b.4. 

 

2

 I. Karimov  Xavfsizlik  va tinchlik  uchun kurashmoq kerak. Asarlar, 10- jild.  – Toshkent:  О‘zbekiston, 

2002. 278-bet. 

 

---

 

43 

shu  fikrga  tayangan  holda  mustaqilligimizning  dastlabki  yillaridanoq  ta’lim-tarbiya 

masalasi  davlatimiz  siyosatining  ustivor  yо‘nalishi  sifatida  qaralib,  ta’lim  tizimini 

takomillashtirish  maqsadida  “Ta’lim  tо‘g‘risida”gi  Qonun  va  kadrlar  tayyorlash 

milliy  dasturi qabul qilindi.   

Milliy  dasturning  mohiyati  —  barkamol  avlodni  ma’naviy-axloqiy  tarbiya 

asosida  yetuk  qilib  tarbiyalash,  talabalarning  ma’naviyatini  milliy  istiqlol  g‘oyasi 

ruhida,    yoshlarni  vatanga  va  millatga    muhabbat  yoshlarda  vijdon  erkinligi, 

bilimdonlik,  jismoniy  yetuklik,  mustaqil  fikrni  kamol  toptirishdir.    

Bugungi    kunda  dunyodagi  turli  mafkuraviy  markazlar chetdan turib  “Mutloq  

erkinlik”,  “  Chegarasiz  erkinlik”  degan  soxta  g‘oyalarni  yoshlarning  ongiga 

singdirishga  harakat  qilmoqda.  Bu  yо‘lda  “Ommaviy  madaniyat”targ‘ibotchilari 

turli  axborot  texnologiyalaridan    radiotelevideniye,  internet  tarmoqlaridan 

foydalanmoqda. 

Yoshlar  “Ommaviy  madaniyat”  niqobi  ostidagi  xurujlarga,  diniy  ekstremizm, 

xalqaro  terrorizm,  halqimizga  yot  bо‘lgan  g‘oya  va  qadriyatlarga  qarshi 

kurashishlari  uchun  axborot  va  pedagogik  texnologiyalarning    zamonaviy,  yangi 

shakllari  joriy  qilindi. 

“Ommaviy  madaniyat”  xuruji,  mustaqilligimizga  qarshi  kuchlar,  markazlar 

bizni 

ichdan  yemirmoqchi,  ya’ni  xalqimizning  milliy  ma’naviy  axloqiy 

tamoyillarimizni    yо‘q  qilmoqchi.  “Ommaviy  madaniyat”  halqlarning  milliy 

о‘zligini,  ma’naviyati,  madaniyatlarini  yо‘q qilishga qaratilganligi  bilan  xatarlidir. 

 Prezidentimiz  I.Karimov  О‘zining  “Yuksak  ma’naviyat  yengilmas  kuch” 

asarida    “Ommaviy  madaniyat”  xaqida  quyidagilarni  ta’kidlagan:  “Kommunistik 

mafkura  va  uning  axloq  normalaridan  voz  kechilgandan  sо‘ng  jamiyatda  paydo 

bо‘lgan  g‘oyaviy  bо‘shliqdan  foydalanib  chetdan  biz  uchun  mutlaqo  yot  bо‘lgan, 

ma’naviy  va  axloqiy  tubanlik  illatlarini  о‘z  ichiga  olgan  “Ommaviy  madaniyat” 

yopirilib  kirib  kelishi  mumkinligini    unutmaslik  kerak”

1

 

                                                 

1

 I.Karimov Yuksak ma’naviyat – yengilmas  kuch.  – Toshnkent, Ma’naviyat, 2008. 117-bet. 

 

---

 

44 

“Ommaviy  madaniyatni”  yoshlar  ongiga  singmasligi  uchun  g‘oyaviy  yot 

mafkuralarga,  illatlarga  beparvo  bо‘lmasligi  kerak.  Bunday  xurujdan  himoyalanish 

uchun  ulug‘  ajdodlarimiz    о‘z  davrida    qoldirgan    komil  inson  haqidagi  axloqiy  

mezonlar  majmuini,  zamonaviy  tilda  aytganda,    “sharqona    axloq  kodeksini“  

avlodlar    qalbiga    singdirish,    xalqimiz  ongida    or-nomus,  uyat    va    andisha, 

sharmu-hayo,    ibo  va  iffat  kabi  yuksak    axloqiy    tuyg‘u  va    tushunchalarni  

shakllantirish  zarur.                

Yoshlarimizni    har  tomonlama  sog‘lom  va  barkamol  etib,  ularni  mustahkam,  

e’tiqodli    etib,    ma’naviy  tahdidlarga  va  chetdan  kо‘rsatilayotgan  ta’sirlarga qarshi 

turishga  qodir  etib  tarbiyalash  muhim  vazifa  hisoblanadi.  Mustaqillik  yillarida 

yurtimizda  yangi  avlod  kadrlarini  tayyorlash,  iste’dodli    yoshlar  bilan  ishlashning  

samarali  tizimi  yangicha  g‘oyaviy-siyosiy  asosda  ishlab  chiqildi.  Ana  shu  tizim 

asosida  har  qanday  yot  g‘oyaga,  “ommaviy  madaniyatga”  qarshi  kurashish 

mumkin. 

 Ushbu  tizimning  muhim  xalqalaridan  biri  “milliy  istiqlol  g‘oyasi”dir.  Aynan 

milliy  istiqlol  g‘oyasi  orqali  diniy  ekstremistik,  teroristik  yoki  “ommaviy 

madaniyat”  kabi  har  qanday  yot  g‘oyalarga  qarshi  kurash  olib  borish  va  ularni  

yengish  mumkin.  Buning  uchun  yoshlarni  yuksak  bilimli  qilish  talab  etilmoqda. 

Chunki  yot  g‘oya  xurujchilari  birinchi  navbatda  bildimsiz,  loqayd,  irodasi  bо‘sh 

yoshlarga  hujum  qilmoqda.  Mamlakatimizning  yuksak  bilimli  yoshlari  yangi 

g‘oyalarning  mohiyatini  aholining  boshqa  qatlamiga  nisbatan  tez  ilg‘ab  olmoqda, 

ushbu  g‘oyalarning  hayot  haqiqatlariga,  real  borliqqa  nechog‘li  mos  kelishini  tez 

tushunib  yetmoqdalar.  Millat  taraqqiyoti,  ma’naviyati  va  madaniyati  yuksak  bilimli 

yoshlarga  bog‘liq  bо‘lmoqda,  yangilanayotgan  jamiyatimizda  ular  erkin  xarakat 

qilmoqda,  jamiyatni  yanada  taraqqiy  ettirish  uchun  yagona  milliy  g‘oya  asosida, 

ozod  va  obod  vatan  qurish  yо‘lida  birlashib  faoliyat  kо‘rsatmoqda.  Yoshlarning 

milliy  birdamligi  yetuk  va  mukammal  ma’naviy  fazilat  sifatida  ular  ongida  tо‘la 

namoyon  bо‘lishi  mamlakatimizning  yuksalishiga,  ijtimoiy  –  iqtisodiy,  ma’naviy  – 

ma’rifiy  va siyosiy zaminning  mustahkam  bо‘lishiga xizmat  qilmoqda. 

---

 

45 

 “Bugungi  kunda  о‘z  hayotini  ana  shunday  mas’uliyatli  sohaga  bag‘ishlagan 

kо‘plab  iste’dod  sohiblari  yurtimizda  yangi  hayot,  yangi  jamiyatning  ma’naviy 

asoslarini  mustahkamlash,    komil  insonni  tarbiyalash  yо‘lida  munosib  hissa 

qо‘shib  kelmoqda.  Ayniqsa,  hozirgi  vaqtda  dunyoda  kuchayib  borayotgan  turli 

ma’naviy  tahdidlarning  oldini  olish,  “ommaviy  madaniyat”ning  zararli  ta’siridan 

farzandlarimizning  ongu  tafakkurini  himoya  qilishda  ilmu  fan  va  madaniyat 

jamoatchiligi,  ijod  ahlining  о‘rni  va  roli  tobora  ortib  bormoqda.  Nega  deganda, 

bizning  milliy  ruhimiz  va  tabiatimizga  yot  va  begona  bо‘lgan  ana  shunday 

“madaniyat”  namunalarini  faqat  tanqid  va  inkor  qilish  yoki  ularni  taqiqlash  bilan 

biron  natijaga  erishib  bо‘lmaydi.  Bunday  xatarlardan  hayotimizni  asrash,  ma’naviy 

bо‘shliqqa  yо‘l  qо‘ymaslik  uchun  avvalambor  ezgu  insoniy  g‘oyalar  va  yuksak 

mahorat  bilan  yaratilgan  asarlar  orqali  boshqacha  aytganda,  bugun  jahon 

maydonida  yuz  berayotgan  keskin  aql-zakovat  va  iste’dod  musobaqasida 

bellashuvga  qodir bо‘lishimiz  shart.” –degan eda Prezident Islom Karimov. 

Internet  tarmog‘idagi  «ommaviy  madaniyat»  hamda  turli  yot  g‘oyalarga 

qarshi  kurash  samaradorligini  oshirish  dasturlari    о‘quvchilarni  «Ommaviy 

madaniyat»  elementlariga  kо‘r-kо‘rona  taqlid  qilishlarining  oldini  olish,  ularda 

ma’naviy-axloqiy  qadriyatlarga  nisbatan  hurmat  va  sadoqat  tuyg‘ularini 

shakllantirish  borasida  ta’lim  muassasalarida  1,5  mingdan  ortiq  tadbirlar  о‘tkazildi. 

Bu  tadbirlarga  mutaxassislarning  1274  marta  tashriflari  tashkil  etildi.    Ta’lim 

muassasalarida  о‘quv-tarbiyaviy  jarayonini  tizimli  tashkil  etish  maqsadida 

haftaning  juma  kuni  «Ma’naviyat  kuni»  va  shanba  kuni «Ozodalik kuni» deb e’lon 

qilindi.  Vazirlikning  tashabbusi  bilan  har  chorakning  oxirgi  yakshanba  kuni 

umumta’lim  maktablarida  «Otalar  kuni»  deb  belgilandi.  «Otalar  majlisi»ni 

о‘tkazish  bо‘yicha  tavsiyalar  ishlab  chiqildi  va  amaliyotga  tatbiq  etildi.  Barcha 

umumta’lim  maktablarida  «Oila,  mahalla,  maktab»  hamkorligi  markazlari  tashkil 

etildi.    О‘quvchi  ma’naviyatini  shakllantirishda  о‘quv  qurollarining  mazmun-

mohiyati,  dizayni,  bosmaxona  sifati  masalalari  ham  muhim  о‘rin  tutadi.  Hususan, 

farzandlarimiz  har  kuni,  har  daqiqa  muloqotda  bо‘ladigan  «О‘quvchi  daftari»  deb 

ataluvchi  о‘quv  quroli  mavjudki,  uning  muqovasi  holati  dolzarb  masala 

---

 

46 

hisoblanadi.  Binobarin,  о‘quvchi  daftari  muqovasi  ta’lim-tarbiya  mezonlariga 

tо‘liq  javob    berishi  zarur.    О‘quvchi  daftari  ekologik  toza  materialdan 

tayyorlanishi,    Davlat  standarti  va  gigiyenik  talablarga  tо‘liq  javob  berishi,  yozuv 

daftarining  muqovasida  fan,  texnika,  adabiyotni  rivojlantirishga,  aniq  va  tabiiy 

fanlar  taraqqiyotiga  hissa  qо‘shgan  allomalar,  mutafakkirlar,  olimlar,  fan  arboblari, 

tarixiy  shaxslar,  yozuvchi  va  shoirlarning  suratlarini,    ular  haqida  qisqacha 

ma’lumot,  ularning  hikmat  darajasiga  yetgan  sо‘zlarini  berish  maqsadga  muvofiq.  

Kompyuter  texnikalaridan  meyoridan  ortiqcha  foydalanishning  о‘quvchilar 

salomatligiga  zararli  ta’sirini  umumiy  о‘rta  ta’lim  maktablarida  о‘qitiladigan 

maxsus  о‘quv  fanlari  doirasida  alohida  tushuntirish  lozim.  «Kompyuter  texnikasi 

va  videotasvirli  uskunalaridan  foydalanishning  sanitar  norma  va  qoidalari»da 

о‘quv  mashg‘ulotlari  vaqtida  5-sinf  о‘quvchilarining  displey  qarshisida  uzluksiz 

bо‘lish  vaqti  15  daqiqagacha,  6-7-sinf  о‘quvchilariga  20  daqiqagacha,  8-9-sinf 

о‘quvchilariga  25  daqiqagacha  qilib  belgilanganligini  barchaga  uqtirish  zarur. 

Shuningdek,  kompyuter  о‘yin  va  о‘quv  mashg‘ulotlari  paytida  5  yoshli  bolalar 

uchun bu meyor 7 daqiqa, 6 yoshli bolalar  uchun 10 daqiqadan oshmasligi  lozim. 

Birok,  glrbalashuv  jarayonida,  axborot  makonida siyosiy, g‘oyaviy va axloqiy 

jixatdan  buzg‘unchi  kuchlar  ommaviy  kommunikatsiya  vositalaridan,  ayniksa, 

internet  tarmog‘idan  foydalanib,  axborot  erkinligini  suiste’mol  qilib,  о‘zlarining 

geosiyosiy,  iqtisodiy,  diniy,  irqiy  va  boshka  g‘arazli  tusdagi  manfaatlari  yо‘lida 

agressiv  axborotlarni  tarqatib  xali  ongi  va  hayotiy  qarashlari  shakllanib 

ulgurmagan  yoshlarni  chalg‘itish,  yoshlarning  ongi  va  qalbini  egallash  yо‘lidagi 

intilishlari  tobora  kuchli  tus  olayotgani,  milliy  va  oilaviy  qadriyatlar  hamda  axloq 

koidalariga  suiqasd  qilinayotgani  hech  kimga  sir  emasdir.  Buzg‘unchi  kuchlar 

boshqariladigan  axborot  ekpansiyasi  orqali  milliy  chegaralarni  buzish,  davlatlar  va 

xalqlarni  bir-biriga  qarshi  qо‘yish,  yoki  mamlakat  ichida  etnik  va  diniy  nizolar 

keltirib  chiqarib,  sо‘ngra,  "yordam  qо‘lini"  chо‘zib  mamlakatga  humronlik 

qilishdir. 

---

 

47 

Bunday  holatlar  nafqkat  bizning  jamoatchiligimizni,  balki  dunyodagi  barcha 

progressiv  jamoatchlikni  ham  xavotir  va  tashvishga  solmoqda  desak,  mubolag‘a 

bо‘lmas. 

Shunday  ekan,  nosog‘lom  axborot  oqimi  va  ta’siridan  yoshlarni  himoyalash 

uchun qanday huquqiy mexanzmlar  mavjud, degan о‘rinli  savol tug‘iladi? 

Ma’lumki,  BMTning  "Bola  huqkuqlari  tо‘g‘grisida"  Konvensiyasining  32 

moddasida  "bolaning....  sog‘ligi  uchun  havf-xatar  yetkazishi  mumkin  bо‘lgan  yoki 

ta’lim  olishiga  tо‘sqinlik  qiladigan  yoxud  sog‘lom,  jismoniy,  aqliy,  ma’naviy, 

axloqiy  va  ijtimoiy  rivojlanishiga  zarar  keltiradigan  har  qanday  ishlardan  himoya, 

qilish  borasida  qonuniy,  ma’muriy  va  ijtimoiy  choralar  kо‘rishi  belgilanib 

qо‘yilgan"  bо‘lsa,  ayrim  xorijiy  davlatlar  tomonidan  alohida  qonunlar  qabul 

qilingan,  xususan,  "Yoshlarni  himoyalash  tо‘g‘risida"  Germaniya,  "Voyaga 

yetmaganlarni  ommaviy  axborotning  salbiy  ta’siridan  himoyalash  tо‘g‘isida" 

Litva,  "Bolalarni  sog‘lig‘i  va  rivojlanishiga  ziyon  yetkazuvchi  axborotdan 

himoyalash  tо‘g‘isida"gi  Rossiya  Federatsiyasining  qonunlarini  misol  keltirishimiz 

mumkin  bо‘ladi. 

AQSH  tajribasi  haqida  gapiradigan  bо‘lsak,  shuni  aytish  lozimki,  2001  yili 

kuchga 

kirgan  qonunga  asosan,  davlat  dotatsiyasini  oluvchi  ommaviy 

muassasalarning  barchasi  kontent  filtratsiya  tizimini  о‘rnatishi  majburligi 

belgilanib  (Child  Internet  Protection  Act),  2001  yili  74  foiz  maktablar,  43  foiz 

kutubxonalar,  41  foiz  oilalar  (qaysikim  bolalari  Internetga  chiqish  imkoniyatlari 

borlari)  kontent filtratsiya  tizimini,  tegishli  dasturlarni  о‘rnatishdilar. 

Yevropa  mamlakatlari  tajribasiga  murojaat  qiladigan  bо‘lsak  Buyuk 

Britaniyada  davlat  strukturasi  faoliyat  yuritib  ("Internet  Watch  Foundation"),  u 

doimiy  ravishda internetdagi  xavfli  kontentli  resurslarni  monitoring  qilib  boradi. 

Milliy 

qonunchiligimizda 

ham 

yoshlarni 

nosog‘lom  axborotlardan 

himoyalashning 

mexanizmlari 

mavjud 

bо‘lib, 

hususan, 

«О‘zbekiston 

Respublikasida  yoshlarga  oid  davlat  siyosatining  asoslari  tо‘g‘risida»gi,  «Bola 

huquqlarining  kafolatlari  tо‘g‘risida»gi  qonunlarda  belgalab  berilgan  bо‘lsada, 

bugungi  axborot  makonidagi  tendensiyalar,  axborot  ekstansiyasi,  agressiv 

---

 

48 

axborotlarning 

kuchayishi 

milliy 

qonunchiligimizni 

va 

ma’rifiy-tarbiyaviy 

ishlarimizni  yanada kuchaytirishimiz  lozim  bо‘ladi. 

Ma’lumki,  muxtaram  Yurtboshimiz  Islom  Karimov  О‘zbekiston  Respublikasi 

Konstitusiyasining  19  yilligiga  bag‘ishlangan  tantanali  marosimdagi  ma’ruzasida 

ma’naviy  hayotimizni  yuksaltirish,  azaliy  qadriyatlarimizni    asrab-avaylash,  milliy 

tabiatimiz  va  urf-odatlarimizga  mutlaqo  zid  bо‘lgan  har  qanday  zararli  ta’sirlar, 

buzg‘unchi  g‘oyalarga  qarshi  turish,  ma’naviy  jihatdan  yetuk,  о‘z  mustaqil  fikriga 

ega,  barkamol  avlodni  tarbiyalash  borasida  о‘zining  fikr  va  g‘oyalarini  bildirib 

о‘tgan edilar. 

Yurtboshimiz  qо‘ygan  ushbu  yuksak  vazifalarni  rо‘yobga  chiqarish  davlat 

hokimiyati  va  boshqaruvi  organlari,  fuqarolik  jamiyati  institutlari,  jamoat 

tashkilotlari,  fuqarolarning  о‘zini-о‘zi  boshqarish  organlari,  ota-onalar  va 

pedagoglarni  uzoq muddatli uzliksiz  va tizimli  hamkorlikka  chaqiradi, albatta. 

Zamonaviy  ommaviy  kommunikatsiya  vositalari  bizni  global  axborot  makoni 

bilan  bog‘lab,  axborotni  olish  va  tarqatash  geografiyasini  kengaytirib,  axborot 

almashinuvini  tezlashtirdi,  dunyo  mamlakatlari  va  xalqlariii  yaqinlashtirdi.  Bu 

ijobiy  xolat,  albatta.  Biroq,  axborot  makonida  tahdidlar  bor  ekan,  Milliy  axborot 

makonimizga  chegara  qо‘yib  bо‘lmasligini  nazarda  tutib,  yosh  avlodning  sog‘lig‘i 

va 

ma’naviy 

olamining 

daxlsizligini 

ta’minlaydigan, 

vayronkorlik 

va 

buzg‘unchilik  mazmunidagi  axborot  oqimidan  himoya  qilishga  qaratilgan  alohida 

qonunni  ishlab  chiqish  masalasini  о‘ylab  kо‘rish  fursati  keldi  desak,  mubolag‘a 

bо‘lmas. 

Oliy  Majlisning  qonunchilik  palatasida  “Voyaga  yetmaganlarni  jismoniy  va 

ma’naviy  rivojiga  zarar  keltiruvchi  axborotdan  himoyalash  tо‘g‘isida”gi  qonun 

loyihasini,  “Xavfsiz Internet”  dasturini  ishlab chiqish ishlari  boshlangan. 

Qonun  loyixasida  voyaga  yetmaganlarni  jismoniy  va  ma’naviy  rivojiga  zarar 

keltiruvchi  axborotlar  turlari,  axborotni  klasifikatsiya  qilish,  axborot  mazmuniga 

talablar, 

axborotni 

joylashtirishga 

(aylanishiga)talablar, 

joylashtiriladigan 

yoshlarga  mо‘ljallangan  axborotni  ekpertiza  qilish,  nazorat  qilish  masalalari, 

---

 

49 

nodavlat  tashkilotlarning  axborotni  monitoring  qilish  vakolatlari  va  boshqa 

masalalar. 

Dasturda:  Internetdan  foydalanishning  huquqiy  mexanizmlari,  buzg‘unchi  va 

nosog‘lom  axborot  kontentidan  yoshlardi  himoyalash,  Internetdan  foydalanish 

madaniyatini 

yuksaltirish 

masalalari, 

Internetning 

milliy 

segmentini 

rivojlantirishimiz  va boshka masalalar. 

Yoshlar axborot qurshovida, ta’sirida va muhitida yashab dunyoni kashf etadi, 

mustaqil  hayotga  tayyorlanadi.  Axborot  о‘zining  mazmuni  va  xilma-xilligi  bilan 

farqlanib  turadi.  Biroq  u  qanday  bо‘lmasin  yoshlarimizning  ongi,  kayfiyati, 

hissiyotlari,  psixikasiga  ijobiy  yoki  salbiy  ta’sir  etuvchi  vositadir.  OAV,  Internet 

va  boshqa  vositalar  orqali  axborot  tarqalishini  tartibga  solishda  nafaqat  vakolatli 

davlat  organlari,    balki  nodavlat  organlar,    fuqarolik  institutlari  ham  faol  ishtirok 

etishlari,  qolaversa  soxada  voyaga  yetmaganlarni  jismoniy  va  ma’naviy  rivojiga 

zarar  keltiruvchi  axborotlarni  monitoring  qiluvchi  nodavlat  tashkilot  shaklidagi 

regulyativ  organni  tashkil  etish  masalasini  muhokama  qilish  maqsadga  muvofiq 

bо‘lar edi.