Mavzu: “Davlatchilik” tushunchasi va uning kelib chiqishi (4-soat)

Mavzu: “Davlatchilik” tushunchasi va uning kelib chiqishi (4-soat)
2-ma’ruza: “Davlatchilik" tushunchasi.Davlatning kelib chitsishi to’g’risidagi nazariyalar.
Reja:

1. 
   Davlatchilik tushunchasi. «Avesto» kitobida kadimiy davlatchilik tarixiga oid ma’lumotlar.
   

1. 
   Davlatning kelib chikishiga sivilazatsiyaviy nuktai nazardan yondashish tug’risida
   
2. 
   Davlatning kelib chikishi tuFrisidagi nazariyalar turlari tug’risida.
   

1. Ilk davlatchilik tarixi buyicha tadqiqotlar olib boruvchi aksariyat olimlarning e’tirof etishicha, O’rta Osiyoda ilk davlatchilik asoslarini bronza (mil.avv. III-II m.y.) davridagi sug’orma dexkonchilikning rivojlanishi va ixtisoslashgan xunarmandchilik xo’jaliklari tashkil etgan edi. Shuningdek ilk davlatchilikning tarixiy ildizlari fakat ichki sabablargagina bog’lik bo’lmay, balki qadimgi Sharkdagi yuksak darajada rivojlangan an’anaviy tarixiy-madaniy alokalarga xam bog’liq bo’lgan.

Arxeologik tadqiqotlar natijasida topilgan yukori sifatli moddiy madaniyat buyumlari uzaro alokalardagi mavjud texnologik va iktisodiy ta’sirni kursatadi.
Tadqiqotlar shuni kursatadiki, yuzlab ming yilliklarni uz ichiga kamragan insoniyat tarixida dastlabki davlatlarning paydo bulishi -nisbatan ancha kech yuz bergan jarayondir. Davlatchilik tarixi insoniyat sivilizatsiyasining sunggi 5 ming yili bilan boglanadi. Ilk davlatlar uz rivojlanish boskichlarida turli xususiyatlar va tarixiy konuniyatlariga ega bulib, ilk davlatlar xujalikning ishlab chikaruvchi shakllari - dexkonchilik, chorvachilik va xunarmandchilik kaerda oldinrok rivojlangan bulsa, usha yerda paydo bulgan. Xujalik ishlab chikaruvchi shakllarning taraqqiyoti axoli joylashuvi,xududlarning kengayishi va tashki alokalarning rivojlanishiga olibkelgan. Shu tarika axolining aralash joylashuvi jarayoni boshlanib,bir xududda turli urug vakillari yashaydigan bulgan, ya’ni qarindosh-urugchilik jamoasi o’rniga hududiy qo’shnichilik jamoalari paydo bulgan.
Bu jamoalar vakillari alohida qishloqlar, ekinzorlar va sug’orish tarmoqlari bilan chegaralangan bo’lib, ular tula o’zlashtirilgan va doimiy xo’jalik xamda ishlab chikarish maksadlarida foydalanib kelingan voxa- tumanlarda yashaganlar. Ular uz ichki va tashki munosabatlarida kelib chikadigan muammolarni xal kilishda birlashishga xarakat kilganlar. Jamoalardagi ishlab chikarish va ijtimoiy mexnat taksimoti, tashki xarbiy boskinlardan ximoyalanish,diniy urf-odatlarni bajarish kabi masalalar ijtimoiy mansablar xamda boshkaruvning paydo bulishiga asos solgan.
Eng mu’tabar, qadimgi kulyozmamiz “Avesto”ning yaratilganiga 3000 yil bo’lyapti. Bu nodir kitob bundan XXX asr muqaddam ikki daryo oralig’ida, mana shu zaminda umrguzaronlik qilgan ajdodlarimizning biz avlodlariga qoldirgan ma’naviy, tarixiy merosidir. "Avesto” ayni zamonda bu kadim ulkada buyuk davlat, buyuk ma’naviyat, buyuk madaniyat bulganidan guvoxlik beruvchi tarixiy xujjatdirki, uni xech kim inkor etolmaydi.
Avesto» kitobida qadimiy davlatchilik tarixiga oid ma’lumotlar:
■ Avesto - Zardushtiylik dinining mukaddas kitobidir;
■ U «kat’iy konunlar» degan ma’noni anglatadi;
■ Bu dinning Farbdagi nomi - zaroastrizm, arablar otashparastlar deyishgan;
■ Bu dinning payg’ambari-Zaratushtra, u buyuk munajjim sifatida Farbda shuxrat kozongan;
■ Zardushtiylikda ezgulik, adolat, tenglik, raxm-shafkat va barcha insoniy fazilatlar tarFib etiladi;
■ Unda yaxshi fikr, yaxshi suz, yaxshi amal, ya’ni kishining uylagan fikri, aytgan suzi, kilgan ishi bir-biriga muvofik bulgandagina u xakikiy baxt saodatga erishadi - degan FOya yotadi;
■ Zardushtiylik dinining xudolari: Axuramazda (ezgulik xudosi), Axrimon (yovuzlik xudosi), Xumo - Semurg’-Farna (baxt va tole’ xudosi), Mitra (yorug’lik va quyosh xudosi), Anahita (xosildorlik va farovonlik xudosi);
■ Zardushtiylar asosan olov, kuyosh, yer va yulduzlarga topinishgan;
■ U 17 ming kora mol terisiga zarxal xarflar bilan bitilgan.
■ «Avesto»da jami 16 mamlakat sanab utilgan
■ Katta Xorazm (mil.avv. VII asr)
■ Qadimgi Baktriya (mil.avv. VII asr)
■ Marg’iyona (m. a. VII asr)