Mavzu: Dastlabki kimyoviy tushuncha va qonunlar. Kimyoviy formula, valentlik. Darsning maqsadi

Darsning maqsadi:

1. Ta`limiy maqsad:Oksidlanish –qaytarilish reraksiya tenglamalarini tuzish.

haqida bilim, ko`nikma va malaka berish

2.Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarga mavzuda keltirilgan misollar asosida

nutqini oshirish va tarbiya berish;

3.Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchhilarni ongini varafakkurini o’stirish,

dunyoviy bilimlarini rivojlantirish.

Dasrning turi:An`anaviy.

Darsning usuli: Tushuntirish. Masalalar yechish

Darsning jihozi: kimyo faniga oid rasmlar, slaydlar va o’quv darsligi.

Darsning tashkiliy qismi:

1. O`quvchilar bilan salomlashish. 2. Navbatchilikni o`tkazish va davomatni aniqlash.

3. Siyosiy daqiqa o`tkazish. 4. O`tilgan mavzuni so`rash baholash.

Yangi darsning bayoni.

Bir xil molekuladagi, oraliq oksidlanish darajasidagi atomning bir qis­mi yuqoriroq, ikkinchi qismi esa quyi, oksidlanish darajasiga o'tishi bi­lan boradigan oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari disproportsiyalanish reaksiyalari deyiladi.1-misol: Har qanday birikmada shu birikma tarkibiga kiruvchi elementlarningoksidlanish darajalarini yig‘indisi nolga tengligini bilganholda, formulalari KMnO₄ va K₂Cr₂O₇ bo‘lgan birikmalardagi marganets va xromning oksidlanish darajalarini aniqlang.Yechish: Har qaysi modda tarkibiga kiruvchi elementlarning oksidlanish darajalarining yig‘indisi nolga teng.Kaliyning oksidlanish darajasi doimo +1 ga

eng.Kislorodning oksidlanish darajasi bu birikmalarda -2 ga teng.Marganets va xromning oksidlanish darajasi noma’lum. KMnO4 da +1+x+(-2)・4=0 +1+x-8=0 dan x=+8-1=+7

Demak, KMnO₄ da Mn ning oksidlanish darajasi +7 ga teng.

K₂Cr₂O₇ da +2+2x+(-2)∙7=0 +2+2x-14=0 2x=+14-2=+12 X=+12:2=+6

Demak, K2Cr2O7 da Cr ning oksidlanish darajasi +6 ga teng. 2-misol: Oddiy moddalar orasida boradigan quyidagi reaksiyalarda qaysi element oksidlanadi va qaysi biri qaytariladi?

1. 2Hg + O₂ = 2HgO; 2. N₂ + 3H₂ = 2NH₃

3. 2Ca + Cl₂ = 2CaCl₂ 4. Cl₂ + H₂ = 2HCl

Yechish: Elektron bergan element qaytaruvchi bo‘ladi va oksidlanadi.

Elektron qabul qilgan element oksidlovchi bo‘ladi va qaytariladi.

misol.Aluminiy metali xlorid kislotada eritilsa, aluminiy xlorid tuzi hosil bo'lib, vodorod ajralib chiqadi. Sodirbo'lgankimyoviyreaksiyaoksidlanish- qaytarilishreaksiyasiekanligima'lumbo'lsa, tenglamanielektron-balansusulibilantenglang.Yechish. Bu kimyoviy jarayonda ishtirok etayotgan, oksidlanish darajasi o'zgargan elementlarning ostiga chizib, oksidlanish darajasini elementning belgisi ustiga yozib olamiz.

Al°+ H⁺¹ CI= Al⁺³ Cl₃+H° Al°+ H⁺¹ CI =Al⁺³ Cl₃+H°

(Kimyoviy jarayonda ishtirok etayotgan xlorning oksidlanish darajasi reaksiyadan avval ham, reaksiyadan keyin ham o'zgargan emas.)Kimyoviy jarayonda ishtirok etayotgan oksidlovchi va qaytaruvchini ol­gan, yoki bergan elektronlarini ifoda etuvchi sxemani tuzib olamiz.

| Al° - 3e —>Al⁺³ | 3 (qaytaruvchi — oksidlanadi)

| 2H⁺+ 2e —>H" | 2 (oksidlovchi — qaytariladi)