Мавзу бухгалтерия ҳисоби фанининг мукаддимаси

Бухгалтерия ҳисоби - барча
хўжалик операцияларини яхлит, узлуксиз, хужжатлар асосида 
хисобга олиш йули билан бухгалтерия ахборотини йиғиш, кайд этиш ва умумлаштиришнинг 
тартибга солинган тизимидан, шунингдек унинг асосида молиявий ва бошқа хисоботни тузишдан 
иборатдир (қаранг 1.1 - расм). 
1.1.
Расм. Бухгалтерия ҳисоби ахборот тизими сифатида. 
Бухгалтерия ҳисоби хўжалик операциясини бухгалтерия ҳисобининг камида иккита счётида 
бир вактда ва ўзаро боғлиқ холда пулда бахолаб акс эттириш йўли билан иккиёклама ёзув усулида 
юритилади. 
Бухгалтерия ҳисобида турли ўлчов бирликлари кўлланилади ва бу ўлчовлардаги 
маълумотлар пул ўлчовига ўтказилади. Бухгалтерия ҳисобида барча хўжалик операциялари 
хужжатларда расмийлаштирилади. 
Бухгалтерия ҳисобида хам оператив ва статистика ҳисоби каби барча ўлчов бирликлари - 
натура, мехнат ва пул ўлчов бирликлари кўлланилади. Бухгалтерия ҳисобининг умумлаштирувчи 
кўрсаткичларни олиш мақсадида бухгалтерия ҳисобининг барча обьектлари, гарчи улар натура ва 
мехнат ўлчов бирликларида акс эттирилган бўлса хам пул ўлчов бирликларига ўтказилади. Шунинг 
учун гохида бухгалтерия ҳисобини пул ҳисоби хам деб айтилади. 
Статистика ҳисоби -
жамиятимизда юз бераётган оммавий, ижтимоий, иктисодий, сиёсий 
ходисаларни ўрганиш ва назорат қилиш тизимидан иборатдир.Хўжалик ҳисобининг бу тури бутун 
давлат иктисодиётини ва унинг тармокларининг ривожланиш жараёнини ўрганишга 
йуналтирилган. Унинг объекти алохида корхона, ташкилот, давлат иктисодиёти ёки унинг бирор 
тармоғи бўлиши мумкин. 
Статистик хисоб урганаётган объекти ва кўйилган максадига қараб натура, мехнат ва пул 
ўлчов бирликларидан, умумлашган курсаткичларни олиш учун оператив ва бухгалтерия ҳисоби 
маълумотларидан кенг маънода фойдаланилади. 
Статистик хисоб вазифалари билан бухгалтерия ва оператив хисоб юритиш узвий 
боғлангандир. Шунинг учун хам хўжалик ҳисобида статистика хисоби ташкил қилувчи рол 
ўйнайди. 
Статистика ҳисобининг кўрсаткичларини хисоблаб чиқиш учун хам барча мавжуд ўлчов 
бирликлар натура, мехнат ва пул ўлчов бирликларидан ўрганилаёгган ходисанинг мазмуни ва 
кўйилган вазифаларига қараб фойдаланилади. 

---

Республикадаги амалдаги қонунчиликка асосан бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини ташкил 
этишни бухгалтерия ҳисоби субъектининг раҳбари амалга оширади
1
. 
Бухгалтерия ҳисоби субъектининг раҳбари қуйидаги ҳуқуқларга эга: 
бухгалтерия ҳисоби хизматининг раҳбари бошчилигида буҳгалтерия ҳисоби хизматини ташкил 
этиш ёки шартнома асосида жалб қилинган бухгалтер хизматидан фойдаланиш; 
бухгалтерия ҳисобини юритишни ихтисослаштирилган ташкилотга (аудиторлик ташкилотлари, 
солиқ маслаҳатчилари ташкилотлари ва уставида бухгалтерия ҳисобини юритиш бўйича хизмат 
кўрсатиш назарда тутилган бошқа ташкилотлар) шартнома асосида юклаш; бухгалтерия ҳисобини 
мустақил юритиш. 
Бухгалтерия ҳисоби субъектининг раҳбари: 
ҳисоб сиёсати, ички ҳисоб ва ҳисобот тизими ишлаб чикилишини; 
ички назорат тартибини; 
бухгалтерия ҳисоби тўлиқ ва ишончли юритилишини;
ҳисоб ҳужжатларининг бут сақланишини;
молиявий ҳисоботнинг тайёрланишини; 
солиқ ҳисоботининг ва бошқа молиявий ҳужжатларнинг тайёрланишини;
ҳисоб-китоблар ўз вақтида амалга оширилишини; 
ушбу қонун 12-моддасининг талабларига риоя этилишини таъминлаши шарт. 
Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда қуйидагиларни хулоса қилиш мумкин. Бухгалтерия ҳисоби 
бўйича билимларга нафақат профессионал бухгалтер балки корхона раҳбари ҳам эга бўлиши лозим. 
Бухгалтерия ҳисоби ва иқтисодий таҳлил билим асосларига эга бўлишлик, таваккалчиликни 
камайтиришга, бозор иқгисодиётининг асосий йуналишлари билишга, ўз вақтида бошқарув ва 
инвестицион қарорларни қабул қилишга асос бўлади.