Mavzu: Bolalarning maktabda ta’lim olishga tayyorligini tashxislashda Kern-Irasek metodikasi

3. Mazmunini yodda saqlash. Bolaga ma’lum bir mazmundagi hikoya (1-2 marta) aytib yoki o‘qib beriladi. So‘ngra boladan unda nima haqida gapirilayotganligini aytib berish so‘raladi. Agar bola hikoyani so‘zma-so‘z aytsa, demak, unda eshitib yodda saqlash rivojlangan, agar u hikoyani o‘z so‘zlari bilan aytib, shu o‘rinda hikoyadagi asosiy narsani ajratsa, uning mazmunini etkaza bilsa, demak unda mazmunini yodda saqlash rivojlangan.
4. Bolaning tasavvuri va ijodiy fikrlashi rivojlanganligini aniqlashda Rorshax metodikasi bo‘yicha tashxislash yordam beradi. Bu metodikani shvetsariyalik olim, doktor Rorshax ishlab chiqqanligi uchun uning nomi bilan atalgan. Bolaga qog‘ozga simmetrik tarzda 10 ta siyox charejamasi (tomchisi) havola etiladi. Tekshiruvdan o‘tayotgan bola har bir dog‘ga qarab, xuddi mo‘saffo yoz osmonida so‘zib yurgan bulutlarning goho kemaga, goho uchib borayotgan chavandozga o‘xshab ketishidek, ularning nimani eslatayotganligini, ularni nimani ko‘rayotganligini aytib berish kerak. Bola qarayotganda vaqtni cheklash tavsiya etilmaydi. Javoblarni izohlash, aniqlash juda murakkab va mutaxassis-psixologlar tomonidan to‘liq amalga oshirilgan bo‘lishi mumkin. Biroq nafaqat mutaxassislar, balki ota-onalar ham bolasida ko‘p narsani ko‘rishi va bilishi mumkin. Mana bir necha misollar: agar 6-7 yoshli bola o‘zigi taklif etilgan siyoh charejamasidan biron marta ham odamga o‘xshagan shaklni uchratmagan bo‘lsa, Rorshax testi asosida bu bolada rivojlanish to‘xtab, uning yon‐atrofdagi kishilar bilan munosabati juda-juda og‘ir yuzaga kelgan, deb xulosa chiqarish mumkin emasmi? Agar shu yoshdagi bola aynan o‘sha dog‘larda turli xil tuzilmalarni ko‘rsa demak, u o‘zida hissiyot shaklining, keng qulami o‘ylashning rivojlanganligini namoyon etib, ranglarni qiziqarli qilib izohlaydi, talqin etadi. Uning javoblarida odatiylik bilan o‘ziga xoslik o‘rtasida munosabat me’yorda. Bu hol bola juda aqlli, ruhiy vazmin, o‘z salohiyatidan yengil va erkin foydalana biladi, degan xulosa chiqarish nahotki haqiqiy bo‘lmasa. agar bola dog‘larda hech narsa ko‘ra olmasa, demak, gap uning fikirlashi, asosan tasavvuri past darajadaligiga borib taqaladi.
5. Bo‘lajak birinchi sinf o‘quvchilarining og‘zaki- mantiqiy fikrlashini tekshirib ko‘rishni quyidagi topshiriqlar yordamida o‘tkazish mumkin: Buning uchun: Qanday so‘z to‘g‘ri keladi? - qish oyi…(sentyabr, oktyabr, fevral, noyabr, mart); - bir yilda …(24 oy, 3, 12, 4, 7); -ota o‘z o‘g‘lidan…(katta, kichik, teng); -yo‘lovchilar transporti…(kombayn, yuk mashinasi,avtobus, teplovoz). Ortiqcha so‘zni ayting:
-atirgul, lola, shahar, boychechak, rayhon; -daryo, ko‘l, ko‘prik, hovuz;
-qo‘g‘irchoq, sakragich, qum, koptok, lego; -stol, gilam, kreslo, krovat, stul;
-terak, qayin, arg‘uvon daraxti, atirgul tog‘ teragi; -tovuq, xo‘roz, burgut, kurka;
-aylana, uchburchak, to‘rtburchak, ko‘rsatkich, kvadrat; -Sanjar, Iskandar, Ho‘san, Mavluda, Burhonov; -son, bo‘linma, qo‘shilma, ayirish, ko‘paytirish;
-quvnoq, tez, g‘amgin, shirin, ehtiyotkor. To‘g‘ri ayt (og‘zaki-mantiqiy fikrlash darajasi bir-biriga o‘xshash narsalarni chiqara bilish). Masalan, «chinnigul» so‘ziga xuddi «bodiring»ga «sabzovot» qanday to‘g‘ri kelganidek mos so‘z topishini tanlab olish kerak.