Mavzu: Atmosfera yogʻinlari

Mavzu: Daryo oqimi va uni ifodalash usullari
Daryolarning minimal oqimini hisoblash
Daryolar suv rejimining to‘linsuv va toshqin davrlariga nisbatan 
kam suvliligi bilan farq qiladigan davri 
kam suvli davr
 deb nomlanadi. 
Kam suvlilikning asosiy sababi suv to ‘plash havzasidan daryoga kelib 
lushadigan suv miqdorining keskin kamayishidir. Mana shu davrda 
daryolar suvi juda kamayib ketadi, ya’ni minimal oqim kuzatiladi.
Havzalari tog‘li hududlarda joylashgan daryolarda minimal 
oqim kuz-qish mavsumiga to‘g‘ri keladi. Tog‘oldi hududlaridan 
boshlanadigan daryolar va soylarda esa minimal oqim yoz-kuz 
oylarida kuzatiladi.
Daryolarning minimal oqimini aniqlashda kam suvli dawning 
quyidagi elementlari aniqlanadi:
1. Kam suvli davming boshlanish sanasi, m a’lumki, bu sana 
to'linsuv davrining tugash vaqtiga to‘g ‘ri keladi;
2. Kam suvli davming tugash sanasi, bu sana to‘1 in suv davrining 
boshlanishiga mos olinsa, xato boim aydi;
3. Kam suvli davming davom etish muddati, yuqoridagi sanalar- 
ga asosan aniqlanadi;
4. Kam suvli davrdagi o ‘rtacha ko‘p yillik suv sarfi, oqim moduli, 
oqim qalinligi;
5. 0 ‘rtacha kunlik eng kichik suv sarfi va oqim moduli.
Gidrologik nuqtai-nazardan yaxshi o‘rganilgan daryolar uchun
0
‘rtacha oylik eng kam suv sarflarining qiymatlari asosiy gidrologik

m a’lumotnomalarda (OGX) keltirilgan bo‘ladi. Ular asosida o‘rtacha 

oylik minimal oqimning o ‘zgaruvchanlik va asimmetriya koeffistient- 
lari hisoblanadi.
Nisbatan kam o ‘rganilgan daryolarda o ‘rtacha oylik minimal 
oqimni aniqlashda minimal oqim qatlami bilan daryo havzasining 
o ‘rtacha balandligi orasidagi bog‘liqlik, ya’ni hmin = f (Ho.rt ) bog‘lanish 
grafigidan foydalaniladi.
Sinov savollari:
1. Daryo oqimiga qanday omillar ta’sir etadi?
2. Iqlimiy omillaming daryo oqimi hosil bo‘lishiga ta’siri
3. Tog‘ daryolari oqimining hosil boiishida relefning ta’siri
4. 0 ‘rta Osiyo misolida daryo oqimiga inson omili ta’sirini 
yoritib bering.
5. Daryo oqimini turli o‘lcham birliklarida ifodalashda qanday 
ko‘rsatkichlardan foydalaniladi?
6
. Oqim hajmi qanday aniqlanadi?
7. Oqim modulini hisoblash ifodasini eslang.
8
. Oqim koeffistientining tabiiy mohiyatini tushuntiring.
9. Oqimning modul koeffistienti nimani ifodalaydi?
10. Daryo havzasi suv balansining kirim qismi elementlarini 
aytib bering.
11. Daryo havzasi suv balansining chiqim qismi elementlarini ay­
tib bering.
12. Gidrologik yil nima? 0 ‘rta Osiyoda qachondan boshlanadi?
13. Gidrologik yil uchun daryo havzasining suv balansi tengla- 
masini eslang.
14. Oqim normasi nima? u qanday aniqlanadi?
15. Oqimning integral egri chizig‘i nima maqsadda chiziladi?
16. Variastiya koeffistienti nima va U qanday hisoblanadi?