Мавзу: Ҳаракат фаолиятини шакллаштиришнинг қонуниятлари режа

Харакат малакалари.
Харакатли машқларни кўп маротаба стереотип тарзда такрорлаш малака хосил қилишга олиб келади. Бунга такрорлаш вақтида харакат тузилишига жиддий ўзгартиришлар киритилмаган ва харакат бир хил шароитларда бажарилган тақдиргина эришилади. Харакат малакасини бир бутун харакат актида харакатларни бошқаришнинг автоматлашган усули сифати тарифлаш мумкин. Харакат акти стереотип равишда такрорланаверилса уни бажариш аста секин – одатга айланиб қолади; харакат актининг бирор бир қисми (фазаси) ни қандай бажариш устида тоборо камроқ фикир юритилади: етарли даражада ўйлаб, синаб кўрилган ва одат бўлиб қолган харакатларга фикрни қаратишга эндиликда зарурият қолмайди ва аста – секин ҳаракат қисмма – кисм автоматлашиб боради. Шундай қилиб, малака рефлекторли харакат актлари тизими билан мустахкамланган малакага айланади. Автоматлашиш малаканинг асосий хусусиятидир. Автоматлашиш билан умуман харакат актини онгли равишда бажаришга чек қўйилмайди, лекин хар бир алоҳида харкатни бажаришга онгнинг иштирокига эхтиёж қолмайди. Малака хосил қилиш даврида онг йўқ бўлиб кетмайди балки ўз ўрнини алмаштиради.
Харакат автоматлашиши билан малака барқарор ва мустаҳкам бўлади. Ўрганилган харакатни, уни бажариш сифатини пасайтирмай, кўп маротаба такрорлашга имконият бўлиши харакат кўникмасининг мустаҳкамланишини кўрсатувчи томонлардан бири ҳисобланади. Малаканинг мустахкамланиши харакат амалларини хатто чарчаганда, беҳолликда, психологик ноқулай холатда (кучли хаяжонланиш, ўрганилмаган шароит таъсири ва шу кабиларда) ҳам аниқ бажара олишга имкон беради. Бундан ташқари, малаканинг мустаҳкамланиши харакат актини максимал куч билан (агар куч беришга малака таркиб топтиришда ўрганилган бўлса) тўғри бажаришга имкон бериши ҳам муҳимдир. Масалан, конькида учувчи барқарор малакага бўлса жуда тез учганда ҳам учиш техникасини бузмайди етарли даражада мустаҳкам бўлмаган малакада бунга эришиш мумкин эмас. Ниҳоят, малака мустаҳкам бўлса, уни машқ олиб бормасдан ҳам узоқ сақлаб қолиш мумкиндир. Маълумки, велосипедда юриш, сузиш, чанғида юриш каби мустаҳкам кўникмалар асосан бутун умр сақланиб қолади.