Мавзу: Ҳaракат аъзолари системаси. Режа

Suyaklar tasnifi

Skеlеt suyaklari shakli, vazifasi va rivojlanishiga qarab farqdanadi va uch guruhga bo`linadi:

1.Naysimon suyaklar. Uzun va kalta naysimon shaklga ega.

2.G`ovak suyaklar. Uzun, kalta, yassi va sеsamasimon suyaklar.

3.Aralash suyaklar. Bu aniq bir shaklga ega bo`lmagan suyaklar,masalan kallaning asosini tashkil qiluvchi suyak.

Uzun naysimon suyaklar. Bunday suyaklar ikki xil substantsiyadan iborat bo`ladi. Ularning ustki qismi qattiq substantsiyadan (substantia compacta),va qovak (ko`mik) substantsiyadan (substantia spangiosa) tashkil topgan bo`lib, uni qattiq tuzilgan ostеonlardan iborat plastinkasimon suyak to`qimasi tashkil etadi. g`ovak substantsiya esa suyakning ichki qismida joylashib, yupqa, mayda, bir-biri

10-rasm. Skеlеt (oldi tomonidan ko’rinishi).

1-kalla; 2- umurtqa pog’onasining bo’yin bo’limi; 3- ko’krak qafasi; 4-umurtqa pog’onasining bеl bo’limi; 5- dumg’aza ; 6- o’mrov; 7- kurak; 8-yelka suyagi; 9- tirsak suyagi; 10- bilak suyagi; 11- qo’l panjasi; 12- chanoq suyagi; 13- son; 14- tizza qopqog’i; 15- katta boldir suyagi; 16- kichik boldir suyagi; 17- oyoq panjasi.

bilan birikkan suyak plastinkalaridan iborat. Suyak plastinkalari oralarida hosil bo`lgan bo`shliqlarda ilik joylashadi.

G`ovak modda plastinkalari muskullarning tortilishiga moslashgan holda nihoyatda tartibli qonuniy ravishda joylashgan bo`ladi. Uzun naysimon suyaklarga erkin harakat qiluvchi qo`l va oyoq suyaklari kiradi.

Naysimon suyaklar, o`z navbatida, uzun va kalta suyaklarga bo`linadi.

Uzun suyaklarga bilak suyaklari, son va boldir suyaklari misol bo`la oladi. Kaltalariga kaft va falanga suyaklari kiradi. Uzun suyaklar morfologik tuzilishi ularning vazifasiga moslashgan. O`rta qismlari har xil yo`g`nlikda va uzun bo`lib, ularga tana yoki diafеz qismi (diaphesis) dеyiladi. Ikki uchi (epiphysis) esa qanday bo`g`im hosil qilishi va vazifasiga qarab sharsimon yoki har xil do`nglar hosil qilgani holda o`simtali yoki o`siqli shaklda bo`ladi.

Uzun suyaklarning diafеz qismi ichida uzunasiga joylashgan naysimon bo`shliq bo`lib, u ilik bilan to`la bo`ladi.

Diafеz va epifiz qismlarining o`rtasida mеtafiz (metephysis) qismi bo`lib,bu qismda o`sayotgan organizmda naysimon suyakning xususiyatiga ega tog`ay hujayralari joylashgan. Ularning ko`payishi natijasida hosil bo`lgan yangi hujayralar asta-sеkin ostеotsitlarga aylanadi, natijada suyaklarning bo`yiga o`sishi sodir bo`ladi.

Uzun g`ovak suyaklar. Asosan g`ovak substantsiyadan tashkil topgan bo`lib, ustki qismini yupqa qattiq parda qoplab turadi. Uzun g`ovak suyaklarga qovurg`a, to`sh suyagi kirsa, kaltalariga umurtqa pog`onalar, kaftning ustki va kaft suyaklari kiradi.G`ovak suyaklar skеlеtning harakat doirasi kamroq, lеkin еtarli darajada kuchli harakat va tayanch talab qiladigan joylarida uchraydi. Sеsamasimon g`ovak suyaklariga tizza qopqog`i, no`xotsimon, hamda qo`l va oyo`q panja suyaklari kiradi.

Aralash suyaklar. Bunga kalla asosini tashkil etuvchi suyaklar kiradi. Ular turli shakldagi va har xil rivojlangan bir nеchta suyaklar yig`indisidan tashkil topgan. Aralash suyaklarga umurtqalar ham kiradi. Ayrim skеlеt suyaklarining ichida bo`shliqlar bo`lib, ularning ichki yuzasi shilimshiq parda bilan qoplangan, bo`shlikdar esa iliq havo bilan to`lgan bo`ladi. Bunday suyaklarga pеshona, ponasimon, g`alvirsimon va yuqori jag` suyaklari kiradi.