Mavzu: anorganik birikmalarning eng muhim sinflari

6.Binar birikmalar.
BINAR BIRIKMALAR – ayrim metalmaslarning metallar bilan hosil qilgan birikmalari. Binar moddalarga asosan vodorod, bor, uglerod, kremniy, azot va fosfor kabi metalmaslarning metallar bilan birikmalari kiradi. Binar moddalarning ko‘pchiligi suv bilan reaksiyaga kirishadi.

№	Umumiy nomi va formulasi	Moddaning nomi	Formulasi	Suv bilan reaksiyasi
1.	Gidridlar – MeHn	Natriy gidrid	NaH	MeHn + H2O  Me(ON)n + H2
		Kalsiy gidrid	CaH2
		Alyuminiy gidrid	AlH3
		Qo‘rg‘oshin gidrid	PbH4
2.	Boridlar – Me3Bn	Kaliy borid	K3B	Me3Bn + H2O  Me(ON)n + BH3
		Magniy borid	Mg3B2
		Alyuminiy borid	AlB
		Qo‘rg‘oshin borid	Pb3B4
3.	Karbidlar – Me4Cn	Litiy karbid	Li2C2	CaC2 + 2H2O  Sa(ON)2 + C2H2 Al4C3 + 12H2O  4Al(ON)3 + 3CH4
		Kalsiy karbid	CaC2
		Alyuminiy karbid	Al4C3
		Kremniy karbid	SiC
4.	Silitsidlar – Me4Sin	Natriy silitsid	Na4Si	Me4Sin + H2O  Me(ON)n + SiH4
		Magniy silitsid	Mg2Si
		Temir (III) silitsid	Fe4Si3
		Qo‘rg‘oshin silitsid	PbSi
5.	Nitridlar – Me3Nn	Kaliy nitrid	K3N	Me3Nn + H2O  Me(ON)n + NH3
		Bariy nitrid	Ba3N2
		Alyuminiy nitrid	AlN
		Titan nitrid	Ti3N4
6.	Fosfidlar – Me3Pn	Rubidiy fosfid	Rb3P	Me3Pn + H2O  Me(ON)n + PH3
		Mis (II) fosfid	Cu3P2
		Xrom (III) fosfid	CrP
		Qo‘rg‘oshin fosfid	Pb3P4
7.	Peroksidlar – MenO2	Natriy peroksid	Na2O2	MenO2 + H2O  Me(ON)n + O2
		Bariy peroksid	BaO2
		Kaliy nadperoksid	KO2
		Stronsiy peroksid	SrO2

Binar moddalar odatda oddiy moddalar orasidagi reaksiya natijasida olinadi. Masalan:

2Na + H2  2NaH 3Ca + 2B  Ca3B2 CaO + 3C  CaC2 + CO Mg + Si  Mg2Si

6K + 2NH3  2K3N + 3H2 Al + P  AlP 2Rb + O2  Rb2O2

Binar moddalar kislotalar bilan ham reaksiyaga kirishadi.

MeHn + nHCl  MeCln + H2 Me3Bn + H2SO4  MeSO4 + BH3 CaC2 + 2HCl  SaCl2 + C2H2 Al4C3 + 6H2SO4  2Al2(SO4)3 + 3CH4

Me4Sin + 4HCl  MeCln + SiH4 Me3Nn + 3HCl  MeCln + NH3 Me3Pn + 3HI MeIn + PH3 MenO2 + H2SO4  MeSO4 + O2

Savоl va tоpshiriqlar

1. 
   Oksidlarning qanday turlari ma`lum?
   
2. 
   Oksidlanish darajasi birdan sakkizgacha bo`lgan metall oksidlarning formulalarini yozing
   
3. 
   Quyidagi oksidlarning Na₂O, BaO, N₂O₃, N₂O₅ suv bilan birikish tenglamalarini yozing, bu oksidlarning asosli yoki kislotali ekanligini rеаksiya tenglamasida asoslab tavsiyalang
   
4. 
   Quyidagi gidroksidlarning AuOH, Cu(OH)₂, Fe(OH)₃ pаrchаlаnishidan hоsil bo’lаdigan oksidlarning formulalarini yozing
   
5. 
   Kumush (I)-oksidi, Oltin(III)-oksidi, niobiy(IV)- oksidi, Sirkoniy(IV)-oksidi, surma(V)-oksidi, Ruteniy(VIII)-oksidi, marganes(III)-oksidi, xlor(VII)-oksidi va karbon(II)-oksidlarning empiric va strukturaviy formulalarini yozing
   
6. 
   Quyidagi oksidlarning CaO, CO₂ , CO , P₂O₅, NOqaysi biri o`zaro rеаksiyagа kirishi mumkin va rеаksiya natijasida qаndаy moddalar hosil bo’lаdi?
   
7. 
   Quyidagi murakkab moddalar CaCO₃, HNO₃, Zn(OH)₂ning pаrchаlаnishi natijasida qаndаy oksidlar hosil bo’lishi mumkin?
   
8. 
   Quyidagi kaliy gidrokarbonat, magniy gidrokarbonat, natriy digidrokarbonat, temir (II) – nitrat, mis sulfat va kaliy sulfidlarga mos kislota qoldiqlarini hosil qiling va ularning oksidlanish darajalarni ifoda qiling
   
9. 
   Oltingugurt kimyoviy rеаksiyalаrda qanday oksidlanish darajasida bo’lаdi. Ularning har qaysisiga tegishli oksidlanish darajalarini yozing
   
10. 
    Metall oksidlari Metallmas oksidlaridan qaysi xususiyatlari bilan farqlanadi?