Mavzu: anorganik birikmalarning eng muhim sinflari

Tuzlarning olinish usullari
Tuzlar juda ko‘p usullar bilan hosil qilinadi. Quyida ularning ayrimlari bilan tanishib chiqamiz.
1. Metallar bilan metalmaslarning bevosita ta’siri:
Mg + Cl₂  MgCl₂
2Fe + 3Br₂  2FeBr₃
Zn + S  ZnS
2Al + 3I₂  2AlI₃
2. Metallarni kislotalar bilan ta’siri:

2K + H2SO4  K2SO4 + H2 Sr + 2HBr  SrBr2 + H2 Zn + 2HCl  ZnCl2 + H2

Fe + H2SO4  FeSO4 + H2 Cu + 2H2SO4  CuSO4 + SO2 + 2H2O Cu + 4HNO3  Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O

3. Metallarni ishqorlar bilan ta’siri:
2NaOH + Be  Na₂BeO₂ + H₂
2Al + 6KOH  2K₃AlO₃ + 3H₂
4. Metallarni tuzlar bilan ta’siri:
Fe + CuSO₄  FeSO₄ + Cu
Zn + 2AgNO₃  Zn(NO₃)₂ + 2Ag
Cr + HgCl₂  CrCl₂ + Hg
5. Asosli oksidlarni kislotali oksidlar bilan ta’siri:
CaO + SO₃  CaSO₄
Al₂O₃ + 3N₂O₃  2Al(NO₂)₃
Rb₂O + CO₂  Rb₂CO₃
6. Asosli oksidlarni kislotalar bilan ta’siri:
Fe₂O₃ + 3H₂SO₄  Fe₂(SO₄)₃ + 3H₂O
CuO + 2HCl  CuCl₂ + H₂O
RuO + 2HNO₃  Ru(NO₃)₂ + H₂O
7. Kislotali oksidlarni asoslar bilan ta’siri:
Ca(OH)₂ + P₂O₅  Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂O
2NaOH + SO₃  Na₂SO₄ + H₂O
NH₄OH + CO₂  NH₄HCO₃
8. Asoslar va kislotalarning o‘zaro ta’siri:
KOH + CH₃COOH  CH₃COOK + H₂O
Mo(OH)₂ + 2HNO₃  Mo(NO₃)₂ + 2H₂O
Ba(OH)₂ + H₂SO₄  BaSO₄ + 2H₂O
9. Kislotali oksidlarning tuzlar bilan ta’siri:
Na₂CO₃ + SO₃  Na₂SO₄ + CO₂
CaCO₃ + SiO₂  CaSiO₃ + CO₂
3MgSO₄ + P₂O₅  Mg₃(PO₄)₂ + 3SO₃
10. Tuzlarning o‘zaro ta’siri:
AgNO₃ + KBr  AgBr + KNO₃
BaCl₂ + Na₂SO₄  BaSO₄ + 2NaCl
CaI₂ + Pb(NO₃)₂  PbI₂ + Ca(NO₃)₂
11. Tuzlarning ishqorlar bilan ta’siri:
Pb(CH₃COO)₂ + 2NaOH  Pb(OH)₂ + 2CH₃COONa
Cu(NO₃)₂ + 2NH₄OH  Cu(OH)₂ + 2NH₄NO₃
CdCl₂ + Ba(OH)₂  Cd(OH)₂ + BaCl₂
12. Tuzlarning kislotalar bilan ta’siri:
2NaCl + H₂SO₄  Na₂SO₄ + 2HCl
2MgCl₂ + H₄P₂O₇  Mg₂P₂O₇ + 4HCl
2KNO₃ + H₂SO₄  K₂SO₄ + 2HNO₃
13. Metalmaslar bilan ishqorlarning ta’siri:
I₂ + 2NaOH  NaI + NaIO + H₂O
3Cl₂ + 6KOH  5KCl + KClO₃ + 3H₂O
3S + 6KOH  2K₂S + K₂SO₃ + 3H₂O
14. Metalmaslar bilan tuzlarning ta’siri:
2NaI + Cl₂  2NaCl + I₂
2MnCl₂ + Cl₂  2MnCl₃
2Na₂SO₃ + O₂  2Na₂SO₄
15. Tuzlarning termik parchalanishi:
2KMnO₄  K₂MnO₄ + MnO₂ + O₂
2KClO₃  2KCl + 3O₂
2RbNO₃  2RbNO₂ + O₂
16. Ammiakning kislotalarga birikishi:
NH₃ + HCl  NH₄Cl
NH₃ + HNO₃ NH₄NO₃
2NH₃ + H₃PO₄  (NH₄)₂HPO₄
17. Tuzlarning o‘zaro birikishi:
2KI + HgI₂  K₂[HgI₄]
3KCl + CrCl₃  K₃[CrCl₆]
K₂SO₄ + Al₂(SO₄)₃  2KAl(SO₄)₂
3(NH₄)₂SO₄ + Cr₂(SO₄)₃  2(NH₄)₃Cr(SO₄)₃


Fizik xossalari
Barcha tuzlar oddiy sharoitda qattiq moddalar bo‘lib, tabiatda turli rangda uchraydi. Ular suvda eruvchanligiga qarab, 1) YAxshi eruvchan (NaCl, Na₂SO₄, KNO₃, NH₄NO₃, CaCl₂), 2) Kam eruvchan (CaSO₄, Ag₂SO₄, PbCl₂), 3) Deyarli erimaydigan (BaSO₄, CaCO₃, CaSiO₃, Al₂(SiO₃)₃) kabi turlarga bo‘linadi. Tuzlar oziq-ovqat sanoatida, qishloq xo‘jaligida o‘g‘it sifatida, tibbiyotda dori sifatida, laboratoriyalarda sintezda katalizator sifatida, umuman juda ko‘p ishlatiladi.


Kimyoviy xossalari
1. Deyyarli barcha tuzlar qizdirilganda parchalanadi:
CaCO₃  CaO + CO₂
2Cu(NO₃)₂  2CuO + 4NO₂ + O₂
Mg(HCO₃)₂  MgCO₃ + CO₂ + H₂O
(NH₄)₂Cr₂O₇  N₂ + Cr₂O₃ + 4H₂O
2. Nordon tuzlar ishqorlar va kislotalar bilan reaksiyaga kirishadi:
NaHCO₃ + NaOH  Na₂CO₃ + H₂O
Ca(HCO₃)₂ + 2HCl  CaCl₂ + 2H₂O + 2CO₂
3. Asosli tuzlar ishqorlar va kislotalar bilan ta’sirlashadi:
Al(OH)SO₄ + 2NaOH  Al(OH)₃ + Na₂SO₄
Fe(OH)₂Cl + 2HCl  FeCl₃ + 2H₂O
Mg(OH)Cl + KOH  Mg(OH)₂ + KCl
4. Ko‘pchilik tuzlar suv ta’sirida parchalanadi:
CuS + 2H₂O  Cu(OH)₂ + H₂S
Al(CH₃COO)₃ + 3H₂O  Al(OH)₃ + 3CH₃COOH
FeCl₂ + 2H₂O  Fe(OH)₂ + 2HCl
Zn(NO₃)₂ + 2H₂O  Zn(OH)₂ + 2HNO₃