мавзу: 1865 йил июль генерал Черняев томонидан таклиф қилинган ҳужжат ва унинг мустамлакачилик моҳияти

 “Хронология”
атамаси юнонча 
“хронос”
ва 
“логос”
сўзлари 
бирикмаси бўлиб, вақт ҳисоби ҳақидаги фан, таълимот демакдир. 
Хронология моҳиятига кўра астрономик ва тарихий хронология соҳаларига 
бўлинади. Астрономик хронология 
“математик”
хронология деб ҳам 
аталади
.
Астрономик хронология
аниқ астрономик вақт ҳисобини ўрганиш 
учун осмон жисмлари ҳаракати қонуниятлари ҳамда астрономик 
ҳодисаларнинг даврий, ритмик хусусиятларини ўрганади
Тарихий 
хронология
эса турли халқларнинг турли даврларда вақтни қандай 
ҳисоблагани, вақт ўлчовида амал қилган бирликлар, турли усулдаги вақт 
ҳисоби тизимларини ўзаро қиѐслаш усуллари, бир ҳисобдан иккинчи вақт 
ҳисобини чиқариш каби масалалар билан шуғулланади. Буни 
амалий ёки 
техник хронология
деган ном билан юритиш анъанаси ҳам бор. 
. Тарихий хронология ѐзма ѐдгорликлар, археологик манбалар 
ѐрдамида тарихий воқеаларнинг бўлиб ўтган вақтини аниқлайди, уларни 
ҳозирги жорий вақт ҳисобидаги ўрнини белгилайди. Хронологиянинг 

---

- 182 - 
муҳимлиги шундаки, унинг маълумотларисиз тарихий воқеа-ҳодисаларнинг 
вақт чизиғидаги ўрнини аниқлаб бўлмайди. Демак, хронология манбалар 
асосида воқеа-ҳодисаларнинг бўлиб ўтган вақтини тарихий аниқ вақт билан 
боғлайди. Бинобарин вақтдан ташқари ўтмиш йўқ. Хоҳ тадқиқот, хоҳ 
тарихий ўқув ѐки оммабоп асар – вақт билан ҳисоб қилмай ѐзилмайди. 
Шунинг учун тарихий хронологиянинг ѐрдамчи тарих фанлари орасидаги 
ўрни алоҳида. Чунки воқеа-ҳодиса ҳақида гап кетганда аввало қачон? – деган 
саволга жавоб берилади. Тарих ҳақида беихтиѐр ―...фалон даврда, йилда‖ деб 
сўз бошланиши бежиз эмас. Шунинг учун ―Хронология‖ тарих фанининг энг 
муҳим, ҳатто, ҳал қилувчи ѐрдамчи соҳаси ҳисобланади.