Mavzu №15: lingvistik tadqiq metodlari tasnifi

Shariat va mafkuraviy hukmronlik o'z talqinlaridan o'zgacha fikrlashni kufr (ishonchsizlik, isyon) deb biladi va ularni ta'qib etadi. Bu haqda Ibn Sino bir ruboiysida shunday yozadi:
O'zin dono bilgan uch-to'rtta nodon
Eshak tabiatin aylar namoyon.
Ular davrasida sen ham eshak bo'l,
Bo'lmasa kofir deb qilurlar e'lon.
(Sh.Shomuhammedov tarjirnasi).


Fan taraqqiyoti tarixida ham bunday hollar juda ko'p uchraydi. Ayniqsa, ijtimoiy-gumanitar fanlar sohasida. Bu fanlar bo'yicha chiqarilgan xulosalar ko'p hollarda fahmiv usul bilan qabul qilinishi mumkin emas. Fan cho'qqisida turgan "daho"larning qarashlari esa oldingi taraqqiyot bosqichi asosida shakllangan va kamdan kam hollarda ular o'z qarashlari inkorini to'g'ri qabul qila oladilar. Ko'pincha esa bu "jo’jaxo`rozlar daholarga o'rgatmoqchi" qabilida ish tutib, taraqqiyotga to’sqinlik qiladi. Dialektik metodologiya bilan qurollanib, yangi taraqqiyot yo'lidan borayotgan shijoatli tadqiqotchilar ularni (Mir Alisher hikoyatidagi orif singari) "maof tutish"lari va izlanishlaridan chekinmasliklari lozim. Fanda xilma-xil metod va talqinlarning mavjudligi uning rivojlanganlik belgisi va taraqqiyotining yagona usulidir.


Lingvistik tadqiq metodlari rang-barang bo'lgani holda fanimizda ularning mukammal tasnifi haligacha berilinagan. Lingvistik tadqiq metodlari, odatda, sinxronik va diaxronik tadqiq usullari sifatida ikki guruhga ajratiladi.


Sinxronik tadqiq va tahlilda tilning ma'lum bir davrdagi turg'un holati va uning hodisalari tadqiq manbayi sifatida olinadi. Bu davr hozirgi kun ham, bundan bir necha asr muqaddam ham bo'lishi mumkin. Sinxronik tahlilda bir davrda yonma-yon turgan lisoniy hodisalar tavsiflanadi.