Mavzu №15: lingvistik tadqiq metodlari tasnifi

Arab tilshunosligi yutuqlari va an'analarida ta'lim olgan Mahmud Koshg'ariy, Mahmud Zamahshariy, Abu Hayuon, Ibn Muhanna kabi turkiyshunoslar ham asarlarida shu tahlil usulidan fovdalanishgan, shu asosda turkiy tillar tavsiflarini berishgan.


X-XIV asrlarda arab (islom) tilshunosligi doirasida shakllangan va rivojlangan eronshunoslik va mo'g’ulshunoslikda ham yetakchi tadqiq usuli qiyosiy- chog'ishtirma metod edi.


XIX-XX asrlarda turkiy xalqlar va ularning tillari rus davlati va tili bilan yaqin munosabatlarga kirishgach, turkiy va rus tillarini qiyosiy-chog'ishtirma o'rganish jarayonida bu metod zamonaviy (o'z davri) tahlil va tavsif talablari bilan mukammallashtirildi va sovet chog'shtirma tilshunosligida ma`lum bir taraqqiyot bosqichini belgiladi. 1930-70-yilIarda rus tilshunosligida rus va muayyan turkiy tillarni, milliy turkiyzabon tilshimosliklarda (o'zbek, totor, boshqird, qozoq, ozorbayjon, chuvash v.h. tilshunosliklarida) milliy turkiy tillar va rus tili qurilishini chog'shtirma o’rganish yo'nalishlari rivojlandi.
3. Mantiqiy grammatika usuli.


Tilni mantiq bilan bog'lash, uning hodisalarini mantiq, tushuncha va kategoriyalari asosida sharhlash falsafa, mantiq va tilshunoslik kabi qadimiydir.


F. Gegel ham tilshunoslik va mantiq fanlari mohiyatining ozaro yaqinligini ko'p marta ta'kidlaydi va bu fanlarni kamida ikki bosqichda o'rganish zarurligini uqtiradi; avval bu fanlarning tahlil usullari va tushunchalarining o'zini o'zlashtirish zarur, undan keyin bu tushuncha va qonuniyatlar ostida nimalar yotganligi tahliliga o'tilsa, bunday tadqiqotchi ko'z oldida tamoman yangi olam ochiladi.


Hozirgi zamon grammatik terminlarining kattagina qismi, ayniqsa, G'arbiy Yevropa tillarida, mohiyatan mantiqiy terminlardir (Qiyos.: subyekt, predikat, attributiv, obyekt, kauzativ, aktiv, passiv, koordinatsiya, konyugatsiya v.h.).