Mavzu №15: lingvistik tadqiq metodlari tasnifi

Tilshunoslik bo'limlari (sohalari, qismlari - ruscha - razdelы, otrasli doznaniya) deganda tilning qurilish (struktur) birliklari va ularning o'zaro munosabatlarini o'rganuvchi, tilshunoslik tarkibiga kiruvchi

1. 
   fonetika (fonologiya),
   
2. 
   morfologiya (morfemika),
   
3. 
   leksikologiya (semasiologiya, leksikografiya),
   
4. 
   frazeologiya (paremiologiya),
   
5. 
   sintaksis,
   
6. 
   so'z yasalishi (derivatsiya),
   
7. 
   stilistika (uslubiyat, uslubshunoslik, lingvopoetika)
   

kabi nisbatan mustaqil sohalar tushuniladi va ular bitta murakkab fanga - tilshunoslik (lingvistika) faniga birikadi. Tilshunoslik bo'limlari til sathlari - yaruslari bilan uzviy bog'liqdir.


Tilshunoslik yo'nalishlari (oqimlari, maktablari, turlari - ruscha: ravleniya, shkolы, vidы yazыkoznaniya ) deganda insoniy tilning ayrim qirralarini chuqurroq tadqiq qilishga (o'rganish va tavsiflashga) ixtisoslashgan, o`ziga xos tadqiq metodlariga ega bo'lgan tilshunoslik turlari tushuniladi. Esdan chiqarmaslik lozimki, tilshunoslik yo'nalishlari hamisha ma'lum bir tadqiq metodlari bilan bog'liqdir. Tadqiq metodi tilshunoslikning ma'lum bir yo'nalishini birlashtiruvchi eng asosiy omildir. Shu asosda tilshunoslik yo'nalishlari shu yo`nalishda yetakchi bo'lgan metod nomi bilan tarixiy tilshunoslik, qiyosiy tilshunoslik, tipologik tilshunoslik v.h. deb yuritiladi.


Odatda, lingvistik tadqiq metodlari tilshunoslikning barcha bo'limlari uchun umumiydir, ya'ni ayni bir usul bilan tilning fonetik qurilishi ham, leksik, morfologik v.b. tomonlari ham tadqiq qilinadi. Chunonchi, tarixiy tilshunoslikda tarixiy fonetika, tarixiy fonologiya, tarixiy morfemika, tarixiy sintaksis, tarixiy stilistika v.b. bo'limlar mavjud. Shu bilan birga tilning ayrim sath birlik (bo'lim)larini o'rganishga ixtisoslashgan tadqiq usullari ham bor. Chunonchi, perimentalogiya, fonetika, semantik sintaksis, lingvistik semantika kabi.


Tilshunoslikda lingvistik tadqiq metodi juda ko'pdir. Tom ma'noda tilshunoslik tarixi - bu tilni tadqiq etish usullarining bosqichma-bosqich almashinib, yangilanib borish, bir-biiini to'ldirib, til mohiyatiga chuqurlasha borish tarixidir; tilshunoslik tarixiga bag'ishlangan har qanday tadqiq va qo'llanma barcha zamonda tilning tadqiq metodlari masalalarini ham o'z ichiga oladi.