Mavzu №1: Kirish

ikkilamchi 
etalon
nomi berilgan.
Guvoh etalon
– davlat etalonining butliligini va o‘zgarmaganligini 
tekshirish uchun va buzilgan toki yuqolgan hollarda uni almashtirish uchun 
mo‘ljallangan ikkilamchi etalon. 
Hozir asosiy birliklarning etalonlaridan faqat kilogrammning guvoh 
etaloni bor. 
Nusxa etalon
ishchi etalonlarga birliklar o‘lchamlarni uzatishga 
mo‘ljallangan ikkilamchi etalon hisoblanadi.
Nusxa etalonlar, odatda, birlamchi yoki maxsus etalonni barvaqt 
yeyilishdan saqlash maqsadida, qiyoslash ishlari ko‘p bo‘lgan hollarda 
yaratiladi. Nusxa-etalon zarur bo‘lganda, davlat etaloni o‘rnida ishlatilishi 
mumkin. 
Taqqoslash etaloni
ham ikkilamchi etalon bo‘lib, undan biror 
sababdan ko‘ra bir – biri bilan bevosita solishtirib bo‘lmaydigan 
etalonlarni taqqoslash uchun foydalaniladi. 
Yuqori aniqlikka ega bo‘lgan namunaviy o‘lchash vositalariga va 
ayrim hollarda juda katta aniqlikka ega bo‘lgan namunaviy o‘lchash 
vositalariga birlikning o‘lchamini uzatish uchun 
ishchi etalon
qo‘llaniladi. 
Etalon sifatida tasdiqlangan o‘lchash vositalarning to‘plamiga 
kiruvchi o‘lchash uskunalariga esa 
etalon uskunasi
nomi berilgan. 
 
4.4.O‘lchashlarning sifat mezonlari 
Har bir narsaning sifati bo‘lgani kabi o‘lchashlarning ham sifati va 
mezonlari mavjud. Bu mezonlar o‘lchashlardagi asosiy tavsiflarni 
ifodalaydi. Bu mezonlar qatoriga quyidagilar kiritilgan: 

---

47 
Aniqlik
– bu mezon o‘lchash natijalari kattalikning chinakam 
qiymatiga yaqinligini ifodalaydi. Miqdor jihatdan aniqlik nisbiy xatolik 
moduliga teskari tarzda baholanadi. Masalan, agar o‘lchash xatoligi 10
– 3
bo‘lsa, uning aniqligi 10
3
bo‘ladi yoki boshqacha aytganda, qanchalik 
aniqlik yuqori darajada bo‘lsa, shunchalik, o‘lchash natijasidagi muntazam 
va tasodifiy xatoliklar ulushi kam bo‘ladi. 
Ishonchlilik
– o‘lchash natijalariga ishonch darajasini belgilovchi 
mezon hisoblanadi. O‘lchash natijalariga nisbatan ishonchlilikni ehtimollar 
nazariyasi va matematik statistika qonunlari asosida aniqlanadi. Bu esa 
konkret holat uchun xatoligi berilgan chegaralarda talab etilgan 
ishonchlilikdagi natijalarni olishni ta’minlovchi o‘lchash usuli va 
vositalarini tanlash imkonini beradi.