Mavzu №1: Kirish

Standart namuna – 
modda va materiallarning xossalarini va 
xususiyatlarini tavsiflovchi kattaliklarni hosil qilish uchun xizmat 
qiladigan o‘lchov sanaladi. Masalan, g‘adir – budurlikning namunalari, 
namlikning standart namunalari. 
Namunaviy modda
esa, muayyan tayyorlash sharoitida hosil 
bo‘ladigan va aniq xossalarga ega bo‘lgan modda sanaladi. Masalan, “toza 
suv”, “toza metall” va hokazolar. “Toza rux” 420
0
C haroratni hosil 
qilishda ishlatiladi. 
O‘lchovlar ko‘p qiymatli (o‘zgaruvchan qarshiliklar, millimetrlarga 
bo‘lingan chizg‘ich) va bir qiymatli (tarozi toshi, o‘lchash kolbasi, normal 
element) turlarga bo‘linadi. Ba’zan o‘lchovlar to‘plamidan ham 
foydalaniladi. 
Kattalikning o‘lchamini hosil qilish va foydalanishda quyidagi 
qatorni yodda tutishimiz lozim bo‘ladi: 
Ishchi o‘lchash vositalari, namunaviy o‘lchash vositalari, ishchi 
etalon, solishtirish etaloni, nusxa etalon, ikkilamchi etalon, maxsus etalon, 
birlamchi etalon va davlat etaloni. 
 
O‘lchash asbobi 
deb, kuzatish (kuzatuvchi) uchun qulay ko‘rinishli 
shaklda o‘lchash ma’lumoti signalini ishlab chiqishga mo‘ljallangan 
o‘lchash vositasiga aytiladi. 
O‘lchash asboblarining turlari quyidagicha (4.5 – rasm):

---

44 
 
4.5 – rasm. O‘lchash asboblarining o‘lchash natijasi ma’lumotlarini
ko‘rsatishiga ko‘ra turlarga bo‘linishi. 
 
4.3. Etalonlar, ularning tabaqalanishi 
Fan va texnikaning eng yuqori saviyasidagi aniqlik bilan ishlangan 
namunaviy o‘lchovlar 
etalonlar
 
deb ataladi. Etalonlar ishlatiladigan va 
davlat etalonlariga bo‘linadi. Davlat etalonlari namunaviy o‘lchov va 
asboblarni tekshirishda qo‘llaniladi va Davlat standarti idoralarida 
saqlanadi.