Мавзу № тафаккур бузилишлари. Тафаккурни ассоциатив жараёнининг бузилишлари. Тафаккур

Рашк васвасаси (умр йўлдоши бевафолиги). Соғлом одам одатдаги рашкидан фарқли ўлароқ касаллар хеч қандай сабабсиз ҳамма нарсадан бевафолик исботини топишга ҳаракат қилишади. Кўпроқ сурункали алкоголизмда учрайди.
Индуцирланган васваса — оға-инилар ёки васваса касаллиги билан оғриган шахс билан узоқ вақт мулоқотда бўлган шахсларда учрайди. Масалан: агар отада васваса касаллиги бўлса, унда маълум бир давр ўтгандан кейин қолган оила аъзолари (она, болалар) ҳам касал отанинг васваса фикрларини такрорлай бошлашади.
Васвасанинг асосий 2 тури мавжуд: бирламчи (интерпретатив, параноял.системалашган). Иккиламчи васваса - образли хиссиётли.
I. Бирламчи васваса - ташқи олам, ички сезгиларда содир бўлган факт ва ходисаларга хасталик оқибатида нотўғри бахо бериш, талкин қилиш асосида юзага келадиган хасталик белгиси хисобланади. Бирламчи васваса жараёнида окилона, мантикий билиш хусусияти яъни нарса ва воқеаларни ички алоқаларини қайд этиш хусусияти шикастланади, хиссий билиш жараёни эса ўзгаришсиз қолади ёки бир мунча камрок зарарланади. Бирламчи васваса қуйидаги айрим хусусиятларига эга:
Бошқа турдаги психопатологик ўзгаришларга боғлиқ бўлмаслиги, нисбатан мустақил. Бирламчи васваса ғояларининг шаклланишида бошқа хил кечинмалар, яъни аффектив, иллюзор, галлюцинатор бузилишларнинг мутлоқо учрасмаслиги ёки уларнинг нихоятда кичик ўрин эгаллаши ахамиятлидир (васвасага нисбатан кейинги ўринни) эгаллаши муносиб.
Бирламчи васваса ғоялар талкин васвасаси деб хам аталади (интерпретатив). Бемор ташқи воқеалар хилма-хиллиги ичидан фақатгина ўз васваса ғоялари мазмунига тегишли бўлган далилларни танлаб олган холда талқин қилиш билан машғул бўлади. Шу жихатдан хам мулохаза қобилиятининг бузилиши кузатилади.Хиссий билиш қобилияти зарар кўрмайди. Васваса ғоялари мазмунига тааллуқли бўлмаган барча ходиса ва нарса бемор томонидан тўғри талкин топади.
Бирламчи васваса ғоялари мазмуни алохида олинган оддий маъноли тавсифга эга мазмуни жихатдан бирламчи васваса ғоялари хилма-хил бўлиши мумкин (ихтирочилик ғоялари, рашк, иғвогарчилик, кузатувчанлик, олий табақага эга бўлган оиладан келиб чикиш ғоялари, ипохондрик, маъшуқлик (севги) ғоялари, эротик ғоялар, зиён етказиш ғоялари, ўғирлик, қашшоқланиш ғоялари). Бирламчм васваса ғоялари асосида ётган фикр, мулохаза ва хулосалар бемор томонидан чуқур ва хар томонлама ишлаб чиқилган.
Беморнинг бутун вужуди ва хаёт турмуши шу ривожланиб, такомиллашиб бораётган бирламчи васваса асосида ётади.
Бирламчи васваса ғоялари ўзининг барқарорлиги, ривожланиб бориш хусусиятига эга эканлиги билан тавсифланади. Даволаш чоралари бу васваса ғояларига кор қилмайди.
II. Хиссий (сезги) –иккиламчи васваса— асосан сезги хусусиятининг бузилиши билан кечади. Унииг таркибига: қабул қилишнинг бузилиши, галлюцинация (депрессия, қўрқув), онгнинг бузилиши (делирий) киради. Васваса ғоялари бу холда фрагментар, конкрет тасаввурли вахима, қўрқув билан давом этади. Иккиламчи васваса мазмуни бўйича ҳар хил (ўзини айблаш, гуноҳкорлик ипохондрик нигилистик ва бошқалар) бўлади. Иккиламчи тасаввурли васвасалар ўткир экзоген психозлар, шизофрениянинг ўткир ва ўртача ўткир бошланишида, инволюцион ва томирли психозларда учрайди.
У ўзининг эркинлиги, эмоционал жихатдан тўйимлилиги, ўзгарувчанлиги, пластиклиги билан ажралиб туради. Бу билиш жараёнининг хиссий томонининг бузилишидан далолат беради. Бу васваса турини сезги васвасаси, (образли) васваса деб хам атаймиз (К.Ясперс). Чунки, бу холда атроф-мухит, унда содир бўлаётган барча воқеаларни, бемор дархол васвасавий қабул қилади, яъни васвасавий дереализация содир бўлади. Шу билан бир қаторда бемор атрофида реал шароитда содир бўлаётган барча воқеликлар айнан беморнинг фараз қилиш жараёнини ўзгариши яъни унинг ички фантастик образлар, хаёллар, фантазиялар билан тўлдириб кўрсатилади. Шунинг учун хам бу васваса тури образли васваса, хаёлий васваса деб аталади.
Хиссий васвасанинг бирламчи интерпретатив васвасадан асосий фарқловчи белгилари қуйидагилардан иборат.
Унинг бошқа хил психопатологик кечинмаларга узвий боғлиқлиги аффектив (жазава), галлюцинатор, хушнинг бузилиши кабилар. Шунинг учун хам хиссий васвасани иккиламчи васваса деб хам аталади. Бундай аталишининг сабаби бу васваса турининг юқорида қайд этилган психопатологик кечинмалар билан мураккаб синдром ичида боғлиқлигина эмас, балки бошқа хил психопотологик кечинмалар натижасида юзага келишдадир.
Хиссий васваса ғоялари ўзининг кўринишлиги (кўргазмалийлиги), образлилиги, ишонарлилиги билан ажралиб туради. Хиссий васваса ғоялари бемор рухида тайёр холда, яъни бирор бир тахлил ва шубхасиз пайдо бўлади ва шу хислати билан бирламчи васваса ғояларидан фарқ қилади.
Хиссий васваса ғоялари системалашишга мойиллигининг йўқлиги билан хам тавсифланади. Васваса ғояларининг бу хилида бирламчи васваса ғояларига хос бир-бирига боғлиқ бўлган исбот ва далилларнинг, мантиқнинг аниқ бир системаси мавжуд бўлмайди.
Кўп мавзулилиги, яъни маъно жихатидан бир хил, баъзан ноаниқ бўлган холда яхши шаклланмаган васваса ғоялари бемор онгида ноаниқ образлар орқали ўрнашиб олади. Хиссий васваса ғоялари фантастик (ғайриоддий) кўринишга айланишдан мойиллиги холи эмас. Касалликнинг ўткирлашуви, чуқурлашуви натижасида конкрет хусусиятига эга бўлган хиссий васваса ғоялари ўрнини ғайриодций васваса ғоялари эгаллаши кузатилади. Бу холларда васваса ғоялари жахон, коинот миқёсида бўлиб, бемор бу кечинмаларда марказий ўринни эгаллайди (буюклилик васваса ғояси, мегаломаник васваса ғояси).
Васваса ғоялари шунингдек тизимлашган ва тизимлашмаган турларга бўлинади. Тизимлашмаган васваса бўлак-бўлак боғланмаган, узуқ-юлуқ тавсифга эга бўлиб, алдамчи сезгилар: ил­люзия, галлюцинациялардан келиб чиқади. Васвасанинг бу тури руҳий касалликларнинг бошланишида учрайди. Касаллик ривожланиши билан, маълум бир вақт ўтгандан кейин васваса ғоялари тизимга тушади, яъни васвасада ҳамма нарса ўзаро боғланган ва тушунарли қарашлар тизими шаклланади. Шунинг учун агар касаллик тизимлашган васваса кўринишида вужудга келса, касаллик анча аввал бошланганлиги ҳақида хулоса чиқариш мумкин.
Васвасанинг тизимлашган тури ўз тузилмаси бўйича ҳар хил — паранойял, параноид ва парафрен васваса синдромлари кўринишида бўлиши мумкин.