Мавзу № тафаккур бузилишлари. Тафаккурни ассоциатив жараёнининг бузилишлари. Тафаккур

Шилқим (миядан кетмайдиган) фикрлар. Бемор нотўғрилигини билгани холда уни хаёлидан чиқариб ташлашга қанчалик уринмасин барибир унинг онгида ирода ва хоҳишига боғлиқ бўлмаган ҳолда вужудга келувчи фикрлардир. Шилқим (ёпишқоқ) фикрларнинг таркиби бир хил, баъзан қўққисдан; баъзан жуда оддий нарсалар: куй, шеърдан парча, рақамлар, мақол, бирор сўз мияда ўтириб қолади. Бемор уларга танқидий муносабатда бўлади.
Шилқим фикрлардан ташқари, шилқим ходисалар ҳам бўлади, бунга фобиялар, иккиланишлар, эсга олишлар, интилиш, қизиқиш, ҳаракатлар, урф-одатлар киради. Бу ҳолатлар якка холда ёки биргаликда келиши мумкин.
Шилқим фикрлар чалғувчан, тасвирли, сезгили бўлиши мумкин. Чалғувчан шилқим фикрлар донишмандликда вужудга келиб, тўхтовсиз ва кераксиз ўйлар, шилқим эслашлар билан тавсифланади. Масалан: бемор тўхтовсиз, ўз хоҳишига қарши ҳаётининг ва дунёнинг пайдо бўлиши ёки нима учун одамда учта эмас, балки иккита қўл борлиги ҳақида ўйлайди.
Чалғувчан шилқим фикрлар индифферептлик беморнинг ўз кечинмаларига бефарқ қараши билан тавсиф­ланади.
Шилқим сонлар, фикрлар беморни ўз хоҳишига қарши ўйлар рақамини, автобуслар рақамини, деразалар сонини, ўтирғичлар сонини санаш, мияда мураккаб саноқ операцияларини бажаришга ҳаракат қилиш билан ифодаланади. Эсланадиган шилқим фикрлар эса бемор ўз хоҳишига қарши ўтмишни, ўтган одамлар исмини, нарсалар номини эслашга киришиб кетади.
Тавсифли, сезгили шилқим фикрларда ўтмишдаги нохуш воқеаларни енгиб бўлмайдиган даражада қайта эслаш ва бу воқеалар оғир хиссиёт кечинмалари: уят сезгиси, шармандагарчилик хисси билан давом этади. Бy гурухгa кам учрайдиган антипатия (ёмон кўриб қолиш) ҳисси ҳам киради. Антипатияда одам ўз хохишига қарши яқин кишисидан айниб қолади.
Чалғувчан шилқим фикрлардан фарқли ўлароқ тасвирли ва сезгили шилқим фикрлар таркиби бўйича ва қийновчи аффектив кечинмалар билан давом этади. Шилқим фикрлар таркиби ва туридан қатъи назар, шилқим қўрқувлар (фобиялар) билан бирга келиши мумкин. Бу кечинмалардан бемор қутула олмайди. Энг кўп учрайдиган фобияларга: юрак касали билан оғришдан қўрқиш— кардиофобия, рак билан касалланишдан қўрқиш — канцерофобия, захмдан қўрқиш — сифилисофобия, ОИТСофобия — ОИТС касаллигидан қўрқиш, танафобия — ўлимдан қўрқиш, уйдан чиқишдан қўрқиш, кўчадан ўтишдан қўрқиш — агорафобия, ёпиқ хоналардан қўрқиш — клаустрофобия, баланд жойдан қўрқиш — чинсофобия, ойнинг 13-кунидан қўрқиш — трискайдекафобия ва бошқалар киради. Фобияларнинг жуда кўп шакллари бор (350 тагача).