Mavzu : avtomobil yo‘llarining rejasi

(25-rasm).
 

---

25-rasm
. Klotoida. 

O`tish egri chizig`i burilish burchagi ichiga joylashgan bo`lib, asosiy 
burilish chizig`iga nisbatan ichkariga siljigan bo`ladi 
(26-rasm).
Bu chiziqni 
qurishda asosiy burilish chizig`i faqat α=2β burchagi ichida o`z xolatini 
saqlab qoladi. Bunda β – o`tish egri chizig`i boshlanish va ohirgi nuqtalari 
orqali o`tkazilgan urinma chiziqlar xosil qilgan burchak. 
26-rasmga
asosan 
α>2β bo`lgan sharoitda o`tish egri chizig`ini joylashtirish mumkin.
Egrilik radiusi o`zi xosil qilgan yoy uzunligi Sga teskari nisbatda bo`ladi, 
ya`ni: 
ρ=C/S 
C – doimiy-klotoid ko`rsatgichi. 
S – klotoid boshidan undagi berilgan nuqtagacha bo`lgan uzunlik. 
O`zgaruvchan egrilik uzunligi, quyidagi ibora bilan topiladi: 
L= υ
3
/RJ 
bunda: J – markazdan qochma tezlanishning ortish tezligi (O`zbekistonda J=0,8 
m/s
3 
qilib olingan). 
26-rasm
. O`tkinchi egrilikni qilinayotgan egrilik bilan joylashtirish 
chizmasi. 

---

 
6. Tog‘dagi ilon izi yo‘llar (Serpantin), yo‘llardagi ko‘rinish sharoitlari. 
Tog`li joylarda juda qiyin shaklli, ya`ni zarur nishoblik, alohida ko`rinish, 
katta burchakli burilishlarga ega bo`lgan tik ko`tarilish va nishoblikka ega bo`lgan 
uzoq masofali yo`llar quriladi. Yo`llarning bunday qismiga 
«Serpantin»li yo`llar 
deb ataladi
(27-rasm).
Serpantinli yo`llar burilish burchaklari juda katta bo`lganligi uchun egri 
chiziq uning ichiga emas, balki tashkarisiga joylashtiriladi. Asosan ikki turdagi 
serpantinlar mavjud: 
1 – Ularda yordamchi egri chiziq o`zining qabariq qismi bilan har tomonga 
qaragan bo`ladi. Ular mutannosib va nomutannosib (simmetrik va akssimmetrik) 
bo`lishi mumkin. 
2 – Ularda yordamchi egri chiziq o`zining qabariq qismi bilan bir tomonga 
qaragan bo`ladi. Ular to`la serpantinli, ya`ni asosiy burilish chizig`i burilish 
burchagiga nisbatan siljigan bo`lishi mumkin. SHuningdek yarim serpantinli, ya`ni 
asosiy burilish chizig`i burilish burchagi tomonidan biriga tik chiziq bo`ylab 
joylashgan bo`ladi. 
27-rasm
. O`tkinchi egri chiziqli simmetrik serpantin. 
To`la serpantin quyidagi asosiy qismlardan iborat: asosiy egri chiziq S, 
uning radiusi R, markaziy burchak γ, serpantinlar burchagi α, yordamchi burilish 
radiusi r, asosiy va urinma burilishlar orasidagi kesma uzunligi m, yordamchi 

---

burilish burchagi β, serpantin bo`g`izi Z (serpantinning eng kichik joyidagi o`qlari 
orasidagi masofa), tangenslar T.
Bu ko`rsatkichlar hududning me`yoriy, topografiya, geologiya va 
gidrologiya shartlari bo`yicha tanlab olinadi. 
Serpantinlarni loyihalash ularning qismlarini hisoblash va hududda yo`l 
ko`tarmasini joylashtirish imkonini tekshirishdan iborat bo`ladi. Yo`l ko`tarmasini 
loyihalashda uni turg`unligiga va transport vositalari harakatlanishi uchun qulaylik 
yaratishga alohida e`tibor beriladi. 
Davlat standarti (SNiP II-D. 5-72)da serpantin qismlarini loyihalash 
me`yoriy ko`rsatkichlari berilgan. Loyihachi va quruvchilarning ishini 
osonlashtirish maqsadida serpantinlarni hisoblash va joylashtirish uchun mahsus 
jadvallar qilingan. 
Avtomobil yo`llarida harakat havfsizligini ta’minlash shartlaridan biri uning 
ko`ndalang kesimi bo`yicha ko`rinishni yaxshilashdan iborat. Agar yengil 
avtomobil haydovchisining ko`rish nuri qatnov qismi yuzasidan 1,2 m balandda 
joylashgan bo`lib avtomobil yo`lning eng chetki bo`lagida qatnov qismi chetidan 
1,5 m masofada harakatlanayotgan bo`lsa, yo`l transport hodisasini oldini olish 
maqsadida avtomobilni to`xtatish yoki aylanib o`tish imkoniyatidagi masofada 
xavf-hatarni ko`ra olsa, hisoblangan ko`rish masofasi ta’minlangan bo`ladi. 
Hisoblangan ko`rinish masofasi avtomobil yo`llari toifasini hisobga olgan xolda 
quyidagicha belgilanadi. 
Ko`rsatkichlar 
Yo`l toifasi 
I 
II 
III 
IV 
V 
Hisoblangan tezlik, km/soat 
150 
120 
100 
80 
60 
Hisoblangan ko`rinish masofasi, m 
-yo`l yuzasini 
250 
175 
140 
100 
75 
- qarama-qarshi avtomobilni
- 
350 
280 
200 
150 

---

28-rasm
. Avtomobil yo`llaridagi kesishma va qo`shilishlardagi ko`rinishni 
ta’minlovchi shakl. 

---