Mavzu №. Amaliy mashg’ulot

5. Fanlararo va fan ichida bogliklik:
Odam anatomiyasi, normal fiziologiya, filosofiya, psixologiya fanlarida urganiladigan bilimlarni tuldirish uchun muxim zamin bo’lib xizmat qiladi
6. Darsning mazmuni:
6.1. Nazariy qism.
Qorinbo‘shlig‘idagi operatsiyadan so‘ng bemorlarning parvarishi xirurgiyada operatsiya bemor uchun eng muhim voqeadir. Operatsiya va og‘riqsizlantirish bilan bog‘liq har bir muolajalarning barchasi operatsion stress deb atalib, ularning asoratlari esa operatsiyadan keyingi holat yoki operatsiyadan keying kasallik deb qaraladi. Bunday stressga faqatgina bevosita operatsion jarohatgina sabab bo‘lmasdan, balki turli xil murakkab ta’sirlar kompleksi natijasida yuzaga keladi: qo‘rqish, ta’sirlanish, og‘riq, narkotik vositalart a’siri, travma, yara hosil bo‘lishi, ovqat emaslik, to‘shak rejimining saqlanishi kerakligi va boshqalar.
Operatsiyadan keyingi davr – operatsiyadan so‘ng bemorni to‘liq sog‘ayishi yoki nogironlikka o‘tkazishgacha bo‘lgan davr. Operatsiyadan keyingi davrning ahamiyati katta bo‘lib, aynan o‘sha vaqtda bemorga maksimal e’tibor va g‘amxo‘rlik kerak bo‘ladi. Operatsiyadan keyingi davrning asosiy maqsadi - operatsiyadan keyingi davrda bemorda kuzatiladigan regeneratsiya va adaptatsiya jarayonlarining rivojlanishiga imkonyat yaratish, shuningdek yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlarning oldini olish, erta aniqlash hisoblanadi.
Asoratlanmagan operatsiyadan keyingi davrda organizmdagi asosiy organlar va tizimlarda qator funksional o‘zgarishlar yuz beradi. Bu quyidagilar bilan bog‘liq: psixologik (ruxiy) stress, operatsiyadan keyingi jarohat zonasidagi og‘riq, operatsiya sohasidagi nekroz o‘choqlari va to‘qimalar jaroxati, bemorning majburiy holati, gipotermiya, ovqatlanishning buzilishi kabi omillar ta’siri tufayli bo‘ladi. Operatsiyadan keyingi davr normal kechganda organizmdagi reaktiv o‘zgarishlar odatda mo’tadil ifodalangan bo‘lib, taxminan 2-3 kun davom etadi.
Operatsiyadan keyingi davrning asosiy vazifalari quyidagilardan iboratdir:
1. Organizmdagi o‘zgarishlarning korreksiyasi;
2. Organlar va tizimlarning funksional holatini nazorat qilish;
3. Yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlarni bartaraf etishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish.
Rejalashtirilgan operatsiyalardan so‘ng operatsiyadan keyingi parvarishlashni tashkil etish bemorni doimiy va sifatli monitoringini talab qiladi.
Ushbu kuzatuv operatsiyadan keyingi davrning salbiy kechishini yoki bemorning davolash muolajalariga noadekvat javob berishini bildirib, asoratlarni oldindan aniqlashga yordam beradi va shu bilan birga turli xil asoratlarning oldini oladi.
Bemorning funksional jihatdan ijobiy bo‘lgan pozitsiyasiga alohida e’tibor qaratiladi. Operatsiyadan keyingi jarohat sohasidagi muskullarni imkon qadar bo‘shashtirish kerak. Qorin bo‘shlig‘i a’zolari operatsiyasidan so‘ng, bemor yarim o‘tirgan xolatni egallaydi. Buning uchun boshi bir oz ko‘tarilgan krovatlar qo‘llaniladi. Bandaj kiyish ham jarohat sohasidagi, ayniqsa harakatlanayotganda va yo‘talayotganida kuzatiladigan, og‘riqlarni kamaytirishga yordam beradi.
Bemor tanasining parvarishiga, yuz –qo‘llarini yuvish bilan birgalikda, terisiga kamforaning spirtli eritmasi bilan kuniga 1-2 marta ishlov berish ham kiradi. Lozim bo‘lganda teri burmalariga talk yoki chaqaloq kukuni xam sepiladi.
Bemorning erta faollashuvi juda muhimdir: Buning uchun yotoq xolatidagi tananing pozitsiyasini tez- tez o‘zgartirish, passiv va faol harakatlarni amalga oshirishni bajarish lozim.
Operativ amaliyot o‘tkazilgan soha parvarishiga jarohatning ustki qismiga aseptik bog‘lamning to‘g‘ri qo‘yilishini nazorat qilish, bog‘lam qo‘yganda aseptikaga qat’iy rioya qilish kiradi. Bog‘lam qo‘yish deganda jarohatdagi oldingi bintlarni (salfetkalarni) olib tashlash, infeksiyalar rivojlanishini profilaktikasi, diagnostik vaterapevtik muolajalarni bajarish va yangi bog‘lamni qo‘yishdan iborat tibbiy-diagnostik muolajani nazarda tutamiz.
Operatsiyadan keyingi dastlabki davrda bemorlarning umumiy parvarishi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
• Bemorning holatini kuzatish;
• Retseptlar ro‘yxati bo‘yicha dori vositalarini qo‘llash;
• Yotoq rejimida bo‘lgan bemorlarda siydik katetrlari va tuvaklarni qo‘llash;
• Drenajning xolatini nazorat qilish;
• Siydik katetrini nazorat qilish;
• Bemorlarni ovqatlantirish;
• Terini parvarish qilish, ich kiyim va choyshablarni o‘z vaqtida almashtirish;
• Yotoq yaralarning oldini olish (bemor holatini o‘zgartirish, yotoq yara yuzaga keladigan sohalarga kamfora spirti bilan tez- tezi shlov berish);
• Operatsion jarohat holatini nazorati: bintlarni qon bilan haddan tashqari bo‘kishi, yara chetlarining kengayishi, qorin bo‘shlig‘i a’zolarining jarohat bo‘shlig‘iga chiqib qolishi (eventratsiya), bintlarni yiring bilan, ichak suyuqligi bilan haddan tashqari ho‘l bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik;
• Drenaj ajratmasini nazorat qilish;
• Operatsiyadan keyingi jarohatlarning parvarishi: Aseptik bog‘lam, malhamli bog‘lamlar qo‘yish;
• Jarrohlik amaliyotit uriga qarab, shifokor ko‘rsatmasiga binoan u yoki bu manipulyasiyani bajarish – kolostomali bemorlarni parvarishlash, bemorni aktivlashtirish, zonddan ovqatlantirish va boshqalar.
Keksa bemorlarga g‘amxo‘rlik qilganda quyidagi deontologik va psixologik jihatlari e’tiborga olinadi. Bemor bilan suxbatlashganda ko‘pincha xotira buzilganligi, bunda uzoq muddatli xotira saqlangan va qisqa muddatli xotira susayganligi, eshitishning, ko‘rishning pasayganligi ko‘zga tashlanadi. Bunda nafaqat bemor bilan suxbatda qiyinchilik tug‘iladi, balki dorilar qabul qilish vaqtining nazorati ham talab qilinadi.