231
hisoblashga yondashish boshqacha, ya’ni firma o‘z mahsulotiga oldindan shunday
baho o‘rnatadiki, unda foydaning aniq bir miqdori o‘rnatilgan bo‘ladi.
Baho siyosati - baho va bahoni shakllantirishni boshqarish san’ati, qo‘yilgan
maqsadlarga erishish uchun mahsulot va korxonaning bozordagi xolatidan kelib
chiqib mahsulot bahosini belgilash san’atidir. Bu esa tadbirkordan menedjerdan
yuqori mahorat talab qiladi. Baho siyosati baho strategiyalari orqali amalga oshiriladi
va faqat korxonaning umumiy siyosati yo‘nalishida ko‘rib chiqilishi kerak.
Korxona baho siyosatining maqsadlari uning umumiy maqsadlar asosida
shakllanadi.
Maqsadni belgilash. Har qanday korxona o‘z faoliyatini amalga oshirish
jaraYonida muayyan bir maqsadga intilishi lozim. Agar korxonaning maqsadi va
bozorda egallagan mavqei aniq bo‘lsa, baho siYosatini shakllantirish ham oson
kechadi. Baho siyosatini belgilashning uchta asosiy maqsadi mavjud: korxonaning
yashovchanligini ta’minlash, foydani maksimallashtirish va bozordagi mavqeini
ushlab turish.
Yashovchanlikni
(
sotishni) ta’minlash - bozorda ko‘plab o‘xshash ishlab
chiqaruvchilar mavjud bo‘lgan qattiq raqobat sharoitida faoliyat yuritayotgan
korxonalarning asosiy maqsadi. Bozorni katta qismini egallash va sotish xajmini
oshirish uchun pasaytirilgan baholar - kirib borish baholari qo‘llaniladi.
Foydani maksimallashtirish maqsadini qo‘yilishi, korxona o‘z joriy foydasini
maksimallashtirishga intilayotganligini bildiradi. Korxona bahoning turli darajalarida
talab va xarajatlarni tahlil qiladi va xarajatlarni maksimal qoplanishini ta’minlaydigan
bahoni tanlaydi.
Bozordagi mavqeni ushlab qolish (bozorni saqlab qolish) maqsadi korxonaning
bozordagi mavjud holatini va o‘z faoliyati uchun maqbul sharoitlarni saqlab qolishni
ko‘zda tutadi. Bu esa sotish xajmini tushib ketishi va raqobat kurashining
keskinlashuvini oldini olish uchun turli chora-tadbirlarni qo‘llashni talab qiladi.
Uzoq mudatli maqsadlardan tashqari korxona baho siyosatining qisqa muddatli
maqsadlarini ham qo‘yishi mumkin. Ularga odatda quyidagilarni kiritish mumkin:
bozordagi holatni barqarorlashtirish;
baho o‘zgarishining talabga ta’sirini kamaytirish;
mahsulot bahosi bo‘yicha
yetakchilikni saqlab qolish;
mumkin bo‘lgan raqobatni cheklash;
korxona yoki mahsulot imidjini oshirish;
bozorda zaif mavqeda turgan tovarlarni sotishni rag‘batlantirish.
Talabni aniqlash. U korxonaning kelgusi faoliyatini belgilash uchun bozor
sharoitlari to‘g‘risida ma’lumotlar olish maqsadida amalga oshiriladi. Bozorni va
sotuvni tadqiq qilishning asosiy yo‘nalishlari quyidagilarni qamrab oladi:
bozor sig‘imini baholash;
bozorni segmentlash;
bozor o‘zgarishlari va rivojlanish tendensiyalari tahlili, xususan, iqtisodiy,
fan-texnika, demografik, ekologik, qonunchilik va boshqa omillarni tahlil qilish;
bozor tuzilmasini o‘rganish;
sotuv hajmini bashorat qilish.
232
Xarajatlarni baholash. Tovar bahosining quyi chegarasi uni ishlab chiqarish va
sotish bo‘yicha xarajatlar darajasi orqali aniqlanadi.
Korxonaning baho strategiyasi. Korxona ishlab chiqarilayotgan tovarlar
bo‘yicha o‘z baho strategiyasini oldindan belgilab olishi lozim. Ular quyidagicha
turlarga bo‘linadi.
Yuqori baho yoki «qaymog‘ini olish» strategiyasi - avvalo tovar bahosini
ishlab chiqarish narxidan ancha yuqori o‘rnatib, asta-sekin uni tushirib boradi. Bu
usul bilan yangi tovarlar (patentlar bilan himoyalangan) sotiladi va bozorga
kirgandan keyin segmentlar guruhini kengaytirish maqsadida arzonlashtirib boriladi.
Yuqori baho strategiyasi korxonaga xarajatlarni tezda qaytarib olishga yordam
beradi. Keyinchalik bozorda o‘xshash tovarlar - raqiblar paydo bo‘lgandan keyin
korxona o‘z tovari narxini tushira boshlaydi va boshqa segmentlar uchun yangi
tovarlar modifikatsiyasini yarata boshlaydi.
«Past baholar» yoki «bozorga yorib kirish» strategiyasida mahsulotga dastlab
past baho o‘rnatiladi va talabni rag‘batlantiriladi. Raqiblar bozordan siqib chiqariladi
va asosiy ulush egallanadi, sekin asta mahsulot bahosi oshirib boriladi. Bu
strategiyani qo‘llash quyidagi sharoitlarda maqsadga muvofiq: bozor baho
o‘zgarishiga juda sezgir va past baholar uning kengayishiga yordam beradi;
xarajatlarning o‘sib borishi bilan ishlab chiqarish va sotish xajmi qisqarib boradi;
raqobatchilar uchun past baholar qiziqarli emas.
Yuqoridagi ikkita strategiya ham uzoq muddatli istiqbolga ega emas. Tovarni
yetuklik bosqichida ikkita boshqa strategiya qo‘llaniladi.
O‘zgaruvchan
pasayuvchi
baho
strategiyasi
«qaymog‘ini
olish»
strategiyasining mantiqiy davomi bo‘lib, xuddi shunday sharoitlarda samarali
hisoblanadi. Uni korxona raqobatdan kuchli himoyalangan holatlarda qo‘llash
mumkin. Mazmuni shundan iboratki, baho talab egri chizig‘i bo‘ylab harakatlanadi,
ya’ni tovarga bo‘lgan talab va taklifga ko‘ra o‘zgaradi. Talabni rag‘batlantirish va
korxonani raqobatdan himoya qilish uchun yangi tovarlar bo‘yicha izlanishlar olib
borish lozim.
Mahsulot hayotiylik davrining pasayishi bosqichida uchta maxsus strategiya
qo‘llaniladi. Birinchisi mahsulot bahosini eng quyi darajasiga pasaytirishga
asoslanadi.Ikkinchisi ham birinchi strategiyaga o‘xshaydi, lekin mahsulotni boshqa
mahsulot bilan siqib chiqarish davrining davomiyligi va darajasiga bog‘liq ravishda
sekinroq kechadi.Uchinchi strategiya tovarni bozorda siljitish bo‘yicha sarflarni
oshirish orqali uning hayotiylik davrini uzaytirishga yo‘naltirilgan.
Bahoni shakllantirish usulini tanlash. Korxona bahoni belgilashda
foydalanadigan usullarni aniqlab olishi lozim. Bahoni shakllantirishning eng ko‘p
qo‘llaniladigan usullarni ko‘rib chiqamiz:
-
o‘rtacha xarajatlar qo‘shuv foyda;
-
zararsizlik va maqsadli foyda;
-
tovarning qimmati bo‘yicha tutgan o‘rniga yo‘naltirilgan;
-
raqobatga yo‘naltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: