229
qo‘llaniladi (davlat tomonidan statistik hisobot shakllari uchun o‘rnatiladi).
Amal qilish muddati bo‘yicha:
doimiy (qat’iy) baholar – mahsulotni yetkazib berish shartnomasi amal
qiladigan davr mobaynida o‘zgarmaydi;
joriy baholar – aynan mahsulot sotilaYotgan davrda amal qilaYotgan
baholar darajasini ifodalaydi va bozor kon’yukturasiga qarab o‘zgarib turishi
mumkin;
mavsumiy baholar – yilning ma’lum bir davri uchun o‘rnatiladigan baholar
darajasi (masalan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga yilning turli mavsumlarida
turlicha baho o‘rnatiladi);
o‘zgaruvchi baholar – bozordagi talab va taklif muvozanati hamda
inflyatsiya darajasidan kelib chiqib o‘sib Yoki kamayib borish xususiyatga ega.
Bunda sotuvchi va xaridor kelishuviga asosan bazis bahosi o‘rnatilib, turli omillar
ta’sirida bahoda yuz berishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishlar shartnomada kelishib
olinadi.
Oldi-sotdi shartnomasi kelishuviga ko‘ra:
shartnoma (faktura) bahosi – shartnomada belgilangan mahsulotni yetkazib
berish shartlaridan kelib chiqib sotuvchi va xaridor o‘rtasida kelishuv asosida
o‘rnatiladi va uning quyidagi turlari mavjud:
-
SIF (qiymat, sug‘urta, fraxt - yukni tashish haqi) – sotuvchi yuk tashuvchi
transport vositasini Yollash, ma’lum bir joygacha yukni tashish xarajatlarini to‘lash
va uni buzilish hamda yo‘qotishlardan suG‘urtalash xarajatlarini o‘z hisobidan
amalga oshiradi, xaridor esa belgilangan chegarada bojxona to‘lovlarini to‘lash va
yukni o‘z omboriga tashish bilan boG‘liq xarajatlarni bo‘yniga oladi;
-
FOB (bortda erkin) – sotuvchi o‘z hisobidan tovarni yuk kemasi bortigacha
eltish, suG‘urtalash, bojxona to‘lovlarini to‘lash va yuklash bilan boG‘liq xarajatlarni
amalga oshiradi, xaridor esa kemani Yollash, yukni kemada tashish va suG‘urtalash
xarajatlarini o‘z bo‘yniga oladi;
-
FOR (relsda erkin) – sotuvchi o‘z hisobidan tovarni temir yo‘l
stansiyasigacha eltish, suG‘urtalash va vagonga yuklash bilan boG‘liq xarajatlarni
amalga oshiradi, xaridor esa undan keyingi xarajatlarini o‘z bo‘yniga oladi;
-
Franko – sotuvchi o‘z hisobidan tovarni yuklash, kelishilgan joygacha eltish,
sug‘urtalash va bojxona to‘lovlarini to‘lash bilan boG‘liq barcha xarajatlarni amalga
oshiradi va ular mahsulot bahosiga qo‘shiladi.
Tadbirkorlar baholarning turlarini chuqur tahlil etish orqali bozor
kon’yukturasi va xaridor bilan tuzilayotgan oldi-sotdi shartnomasining
xususiyatlaridan kelib chiqib o‘zining baho siyosatini belgilashi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: