Матн муҳаррирлари ва процессорлари

Тармоқ червлари 
2 ноябрь 1988 йил 23 ѐшли Моррис исмли талаба интернетда ўзи ѐзган биринчи червь вирусини ишга 
туширди ва шундан бери интернетда хавфсизлик муаммосини келтириб чиқарди. Бир неча соатда бу вирус 
минглаб Unix серверларни ишдан чиқарди. Талабанинг мақсади дунѐда биринчи бўлиб, тармоқда ўзи кўпая 
оладиган дастур яратишдан иборат бўлган илмий изланиш эди. Бахтга қарши червь сифатли яратилмаган 
бўлиб чиқди. Компьютерни зарарлаганда унда шу червь бор ѐки йўқлиги текширилмасдан кўп мартадан 
зарарлайверганлиги унинг камчилиги эди. Натижада минглаб серверлар ишлолмай қолган. 
Червь – бу тармоқ орқали тарқаладиган автоматлаштирилган ва компьютер тармоқлари ҳимоя тизимини 
ўзи буза оладиган, шунингдек ўз нусхасини (хар доим ўзи билан бир хил бўлмаган) яратиш ва тарқатиш 
имкониятига эга бўлган зарар келтирувчи дастурдир. 
Уларнинг баъзи кўринишларини санаб ўтамиз: 
– Тармоқ черви – тарқалиши учун Интернет ва махаллий тармоқ баѐнномаларидан фойдаланади.
– Алоқа(почта) черви – электрон алоқа хабарлари форматида тарқалади. 

---

65 
– IRC (чат) черви – чат каналлари орқали тарқалади. 
Троянлар 
Троян – асосий мақсади компьютер системасига зарар келтиришдан иборат. Улар ўз нусхаларини хосил 
қилиш механимига эга эмаслиги билан бошқа зарар келтирувчи дастурлардан фарқ қилади. Улар асосан 
системага бошқа вируслар ѐки червлар билан кириб олиши мумкин.
Троянлар асосан маълумотларни ўғирлаш ва ўз яратувчисига етказиб бериш билан шуғулланади. 
Уларнинг қуйидагича кўринишлари маълум: 
– Клавиатура шпионлари – улар доимо хотирада ўрнашиб олиб клавиатурадан киритилаѐтган хамма 
маълумотларни эслаб қолади ва ўз эгасига етказиб беради. Одатда бундай маълумотлардан пароль ѐки 
бошқа яширин маълумотларни билиб олиш мумкин бўлади. 
– Пароль ўғрилари – улар клавиатурани кузатмай паролларни аниқлаш учун хизмат қилади. Бу 
троянларда хар хил иловалардаги файллар ичида сақланаѐтган паролларни чиқариб олиш усуллар амалга 
оширилган.
Троянларнинг яна бошқа кўплаб кўринишлари мавжуд бўлиб уларнинг асосий мақсади одамларнинг 
банклардаги ҳисоб рақамлари, реквизитлар ва шунга ўхшаш муҳим элементларни ўғрилаш ва улардан 
кейинчалик фойдаланишдан иборат.