Materialshunoslikning fundamental asoslari. Konstruksion materiallar texnologiyasi

Metallarni hajmli shtamplash. Umuman, shtamplashda hosil qilinadigan buyumlar (detallar) xalq xo’jaligining turli sohalarida juda keng ishlatiladi. Hajmli shtamplashning mohiyati shundan iboratki, tayorlanmadan ma’lum shaklli buyum (pokovka) hosil qilish uchun metall asbobning shu buyum shakliga mos bo’shliq formasiga suyuq metall bosim ostida to’ldiriladi. Shtamplash, uchun ishlatiladigan asosiy asbob shtamp plitalari hisoblanib, ikki (ostki va ustki) pallalardan iboratdir. Shtamplar ochiq va yopiq bo’lishi mumkin.

Shtamplar maxsus po’latlardan tayyorlanadi va bir ariqcha (paz)li yoki ko’p ariqchali (ko’p pazli) formada bo’ladi. Biror formadagi (shakldagi) buyum (detal) tayyorlash uchun suyuq metall quyilib, shtampdagi forma (ariqcha)lar to’ldiriladi va tegishli shakl hosil qilinadi. Shtamplash ham konstruktsion materiallarni bosim bilan ishlash usullaridan biri bo’lib, hosil qilinadigan buyum formalari, asosan, shtamplar orqali hosil qilinadi. Bu usul juda tejamli hisoblanadi. Materiallarni shtamplashda bug’ - havo bolg’alari, taxtali friktsion bolg’alar, krivoshipli qizdirib shtamplashlari (KKSHP), gorizontal bolg’alash mashinalari (GKM), friktsion presslar va boshqa konstruktsiyadagi mashinalar ishlatiladi.

Qizdirib shtamplashda shtamplanadigan material miqdorini to’g’ri aniqlay bilish katta axamiyatga ega, chunki material miqdori keragidan kam bo’lsa, shtamp bo’shlig’i to’lmay qolib, buyum kemtik (nuqsonli) bo’lib chiqadi, material miqdori keragidan ortiq bo’lganda esa ortiqcha metalldan kattagina pitr hosil bo’ladi yoki pokovka shakli buziladi.

Sovuqlayin hajmli shtamplash usulidan uncha katta bo’lmagan o’lchamdagi pokovkalarni tayyorlashda foydalaniladi. Bunda ish unumini pasaytirmasdan, balki shtamplash vaqtida turli metall chiqindilari kamayadi, sirt (yuza)lar sifati yaxshilanadi, buyumning yuqori aniqligi ta’minlanadi.