Materiallarining izohli bibliografiyasi

Lazzerini, Edward James.
Ismail Bey Gasprinskii and Muslim Modernism in 
Russia, 1878-1914. University of Washington, Ph.D., 1973 (unpublished). – P.12. 
54
Gankevich, V. 
Na sluzhbe...,
 
– S.105. 
55
Gankevich, V. 
Na sluzhbe...,
 
– S.106; 
Akcorakl
ı
, O. 
Kart muallim ve 
yazicilarimizden Ismail Gasprinskiy // O‘qu ishleri. 
№
2, 1925, – B.10. 
56
K
ı
r
ı
mal, E
. 
К
ı
r
ı
m Türklerinin Millî Kurtulu
ş
Hareketi // Dergi, XIII, No 47, 1967. – 
S.65. 
57
Lazzerini, Edward James.
Ismail Bey..., – 
С
.42. 
58
Gankevich, V. 
Na sluzhbe...,
 
– S.107. 

---

Tarjimon (1883 – 1917) Gazetasidagi Turkiston Materiallarining Izohli Bibliografiyasi 
13 
istiqomat qiladigan viloyatlarda tarqatishni zimmalariga oldilar.
59
Gasprinskiy 
Nijniy Novgoroddan Bog‘chasaroyga 250 obunachi ro‘yxati bilan qaytib 
keldi.
60
Bu obunachilar keyinroq “Tarjimon” gazetasining birinchi o‘quvchilari 
ham bo‘ldilar.
61
1882-yilning o‘rtalaridan boshlab Gasprinskiy doimiy ravishda nashr 
qilinadigan gazeta uchun ruxsat olishga qattiq harakat qildi. Ayni vaqtning 
o‘zida u ikki yozma asar – “Solnomai Turkiy” va “Mir’oti Jadid”ni nashrdan 
chiqardi. “Solnomai Turkiy” almanax uslubida yozilgan edi. Gasprinskiy ushbu 
asarni yozishda rus, turk va frantsuz tillarida chop bo‘lgan turli statistik, 
geografik asarlardan, almanaxlardan foydalandi. “Solnomai Turkiy”ning 
mundarijasi keng qamrovli bo‘lib, tarix, geografiya, zamonaviy hodisa va 
voqealar, turli davlatlar ta’lim tizimi, matbuoti va boshqa mavzularni o‘z ichiga 
oldi. “Mir’oti Jadid” esa 14 betlik broshyura bo‘lib, turli hayvonlar, haj 
ziyoratiga boriladigan yo‘l, choy yetishtirilishi, qisqacha Istanbul tarixi haqida 
ma’lumotlardan va ularga bog‘liq bo‘lgan rasmlardan iborat.
62
Bu ikki asardan 
ko‘zlangan maqsad musulmon aholiga tevarak-atroflari haqida ma’lumot berish 
edi. 
Bir yil davom etgan harakat natijasida Ismoil Gasprinskiy 1883-yil 10-
aprelda “Tarjimon” gazetasining birinchi sonini bosmadan chiqardi.
63
Gasprinskiy gazeta nashrini boshlagandan so‘ng o‘z o‘quvchilarini maqsadlari 
ortidan chekinmaslikka, boshlagan ishlarini oxirigacha olib borish uchun 
kurashish kerakligini targ‘ib qila boshladi. Hukumatdan ruxsat olish uchun 
berilgan barcha tashabbuslarni, agar ular rad qilinsa, ko‘rsatilgan 
kamchiliklarini isloh qilib, qayta va qayta taqdim etishlariga da’vat etdi. 
Gasprinskiy amalda o‘z so‘zlarni tasdiqlashga harakat qildi va “Tarjimon”ning 
birinchi uch yili davomida uning mundarijasi va ruknlarini kengaytirish va 
to‘ldirish maqsadida hukumat idoralariga 7 marta murojaat qildi va har safar 
ijobiy javob oldi.
64
U oldiga qo‘yilgan ishlarni shu tartibda hal qilinishi 
kerakligini va hukumat bilan, uning talablariga bo‘ysungan holda olib borilishi 
kerakligini gazeta o‘quvchilariga singdira boshladi. Gasprinskiyning bu uslubda 
ish olib borishi o‘sha davr talablariga juda mos keldi. Lekin 1905-yildan keyin 
Gasprinskiyning bu liberal siyosati sahnaga yangi kelgan yosh siyosatchilar 
tarafidan qattiq tanqidga uchradi. Uning jamiyatda tutgan pozitsiyasining bir 
qadar kuchsizlanishiga olib keldi. Shunday bo‘lsada rus hukumatning 1907-
59
Ifodai hol // Tarjimon. 1883, 
№
24. 
60
Yuqoridagi manba. 
61