Materiallarining izohli bibliografiyasi

Gankevich, V. 
Na sluzhbe pravde i 
prosveshheniju. – Simferopol’, 2000, – S.93 
46
Gankevich, V. 
Na sluzhbe..., – S.97 – 98. 
47
Ifodai hol // Tarjimon. 1883, 
№
24. 
48
Gasprinskiy, Ismoilbek. 
Hojai sibyon. 3-juz, 2-tab. – Bog‘chasaroy.
 
1910. 
49
Gankevich, V. 
Na sluzhbe..., – S.99 – 101. 
50
Batafsil ma’lumot uchun qarang: 
Gankevich, V. 
Qirim Tatar Ne
ş
irleri Tarihinde 
Yañi Sayfalar - “Ton
ğ
uç” ve “
Ş
afaq”niñ 120 Yilli
ğ
ina
 
// Y
ı
ld
ı
z, No. 5, 2001; 
Yüksel
Zuhâl. 
Ton
ğ
uçun dil ve Muhtevâ hususiyetleri. – 
K
ı
r
ı
ml
ı
 Hakan
(ed.). 
İ
smail 
Gasp
ı
ral
ı
İ
çin. – Ankara. 2004. – P.185 – 198; 
Akp
ı
nar, Yavuz
. 
İ
smail 
Gasp
ı
ral
ı
’n
ı
n Faalietlerine Genel Bir Bak
ı
ş
. – 
İ
smail Gasp
ı
ral
ı
. Seçilmi
ş
Eserleri: 
2..., – S.13 – 17. 
51
Ifodai hol // Tarjimon. 1883, 
№
24. 
52
Akp
ı
nar, Yavuz
. 
İ
smail Gasp
ı
ral
ı
’n
ı
n..., – S.13 – 15. 

---

Zaynabidin Abdirashidov 
12 
1881-yilning may oyidan 1882-yilning boshlariga qadar Gasprinskiy 
yuqoridagi kabi 1-2 sahifalik kichik hajmdagi 12 gazeta chop qildi. 
Gazetalarning chop etilish oralig‘i bir tekis bo‘lmadi. Amerikalik tadqiqotchi 
Lazzernining qayd etishicha, yuqoridagi 12 gazetaning 8 tasi nomlari 
aniqlangan.
53
Bularning ichiga “To‘ng‘ich” va “Shafaq” ham kiradi. Yana bir 
tadqiqotchi V.Gankevichga ko‘ra, Gasprinskiy yuqorida tilga olingan ikki 
gazetadan tashqari yana 13 kichik hajmdagi gazetalar nashr qilgan.
54
Lekin bu 
gazetalarning aksariyati nomi aniq emas. 19-asr so‘ngida ijroda bo‘lgan Rossiya 
imperiyasining “Matbuot to‘g‘risidagi Qonun”iga muvofiq matbuot ikki turga 
ajratilgan edi – bir martalik va doimiy. Ikki matbuot turi ham tsenzura organlari 
nazoratidan o‘tishi kerakligi belgilangan. Faqat bu ikki tur matbuotning birdan 
bir farqi – doimiy chiqadigan matbuot organi bir martalikdan farqli ravishda 
Ichki ishlar vazirining ruxsati bilan nashr etilgan. Gasprinskiy Ichki ishlar 
vaziridan ruxsat olmaslik maqsadida nashr qilgan kichik hajmdagi gazetalariga 
boshqa-boshqa nom bergan va bu bilan ularning bir martalik ekanligini 
ko‘rsatishga harakat qilgan.
55
Ayrim tadqiqotlarga ko‘ra, 1882-yilning 
o‘rtalarida tsenzura organi Gasprinskiyning bu kabi gazetalarining nashriga 
chek qo‘ygan, ammo bu iddao o‘z isbotini topmagan.
56
Lazzeriniga ko‘ra, 
Gasprinskiy “Tarjimon” gazetasini nashr etish uchun ruxsat olgani sababli 
kichik hajmdagi turli gazetalar chiqarishni to‘xtatgan.
57
Aslida esa, tsenzura 
organi Gasprinskiy nashr qilayotgan kichik hajmdagi gazetalar doimiy tus 
olganini ko‘rsatib, ularning nashr qilishga ta’qiq qo‘ygan.
58
Bu holatda 
Gasprinskiy qonunga muvofiq, gazetalarining nashrini davom ettirish uchun 
Ichki ishlar vaziridan ruxsatnoma olishga majbur edi. 
Gasprinskiy o‘z gazeta-varaqalarini nashr qilar ekan, birinchi o‘rinda 
o‘quvchi va obunachi masalasini hal qilishi kerak edi. 1881-yilning avgust 
oyida u Butunrossiyadan musulmon savdogarlar va ishlab chiqaruvchilar 
yig‘iladigan Nijniy Novgorod ko‘rgazma-bozoriga bordi. Bu ko‘rgazma-
bozorda turkistonlik savdogarlar ham ishtirok etishgan. O‘z safari davomida 
Gasprinskiy ko‘p savdogarlar bilan milliy ta’lim va matbuot borasida 
muzokaralar olib boradi va izdoshlar topishga muvaffaq bo‘ladi. Muzokaralar 
natijasida ushbu savdogarlar pochta orqali yuboriladigan gazeta sonlarini o‘zlari 
53