Matematika oqíTÍw metodikasí

 
 
SANNÍŃ BÓLEGIN TABÍW
Másele. Dilnoranıń 150 sum pulı bar edi. Ol pulınıń 
3
2
bólegine 
muzqaymaq alıp jedi. Muzqaymaqqa neshe sum sarıplaǵan? 
Sheshiw. 1) 
3
2
bólshektiń bólimi 3 bolǵanı ushın 150 sum 3 ke 
bólinedi. 
150:3=50. Demek, 150 sumnıń bólegi 50 sum. 
2) Bólshektiń alımı 2 bolǵanı ushın 50 sumdı 2 ge kóbeytedi. 
50∙2=100. Demek, muzqaymaq ushın 100 sum tólengen. 
Máseleni sheshiwde orınlanǵan ámellerdi bılay jazıw múmkin: 
150:3∙2=100 sum. 
150 diń bólimin tabıw ushın: 
1)
150 diń bólegin ańlatıwshı bólshektiń bólimi 3 ke bóliw; 
2)
Nátiyjeni bólshektiń alımı 2 ge kóbeytiw kerek. 
100 diń yarımı neshege teń? 100 diń 
2
1
bólegi neshege teń? 
100 diń sheregi neshege teń? 100 diń 
4
1
bólegi neshege teń? 
a)100 diń 
.;
20
13
;
25
11
;
50
33
;
4
3
;
5
4
;
10
1
b) 100 diń
.
;
5
3
;
5
2
;
5
1
bólimlerin tabıń. 
Klasta 35 oqıwshı bar. 
Olardıń 
5
3
bólegi qız 
balalar. Klasta neshe ul 
bala bar?
100 diń 
5
2
bólegi úlken be yamasa 
5
3
bólegi úlken be? Ne ushın? 
306

---

120 nıń
24
1
;
15
1
;
12
1
;
10
1
;
8
1
;
5
1
;
4
1
;
3
1
;
2
1
bólegin tabıń. 
Nátiyjeni keste kórinisinde jazıń. 
Eni 4 sm, uzınlıǵı 5 sm bolǵan eki tuwrı tórtmúyeshlik sızıń. 
Biriniń 
5
3
bólegin, ekinshisiniń 
8
5
bólegin boyań. Boyalǵan 
maydanların salıstırıń. Qaysısı úlken? Ne ushın? 
Eni 4 sm, uzınlıǵı 6 sm bolǵan eki tuwrı tórtmúyeshlik sızıń. 
Biriniń 
12
5
, ekinshisiniń 
5
4
bólegin boyań. Boyalǵan maydanların 
salıstırıń. Qaysısı úlken hám ne ushın? 
Nawrız bayramında nan jabıw hám hár túrli mazalı zatlar 
pisiriw ushın máhálle 120 kg un aldı. Onıń 
5
4
bóleginen nan japtı. 
Nan jabıw ushın neshe kilogramm hám mazalı zatlar ushın neshe 
kilogramm un sarıplaǵan?
Súwrette 
pátpelektiń 
bir 
tárepi 
súwretlengen. 
Onıń 
qanday bólimi jasıl, kók, sarı 
hám de qızıl reńde. Pátpelektiń 
ólshemleri (uzınlıǵı hám eni) 75 
sm hám 40 sm bolsa, hár bir reń 
menen boyalǵan bólim maydanın 
anıqlań. 
Nawrız kúnleri mektepte ótkerilgen «Biyik ush, háy pátpelegim» 
jarısında Jalal jasaǵan pátpelek 36 m biyiklikke kóterildi. Raximniń 
pátpelegi bolsa onıń 
9
7
bólimine shekem biyiklikte boldı. Raximniń 
pátpelegi neshe metr biyiklikte bolǵan? 
a) 1 metrdiń 
100
1
bólegi neshe santimetr boladı? 
b) 1 metrdiń yarımı neshe santimetr? Sheregi she? 
d) 1 metrdiń
4
1
;
2
1
bólegi neshe santimetr? 
a) 1 santimetrdiń yarımı neshe millimetr? 
1 santimetrdiń 
2
1
bólegi neshe millimetr? 
307

---

b) 1 deсimetrdiń 
5
3
bólegi; 
5
4
bólegi; 
10
1
bólegi; 
10
7
bólegi neshe 
santimetr boladı? 
Másele. Dilnora 360 sumǵa kitap satıp aldı. Bul pul ondaǵı 
barlıq puldıń 
4
3
bólegine teń bolsa, Dilnorada neshe sum bar edi? 
Sheshiw. 1-soraw. Dilnoradaǵı pul neshe teń bólekke bólindi? 
Juwap: Pul 4 teń bólekke bólingen, sebebi 
4
3
bólshektiń bólimi 4 
ke teń. 
2-soraw. Kitaptıń bahası neshe bólekke sáykes keledi? 
Juwap: 3 bólekke, sebebi 
4
3
bólshektiń alımı 3 ke teń. 
3-soraw. Bir úleske neshe sum tuwrı keledi? 
Juwap: 360 sum:3=120 sum. 
4-soraw. Dilnorada neshe sum pul bar edi? (4 úleske neshe sum 
tuwrı keledi?) 120 sum∙4=480 sum. 
Máseleniń juwabı: Dilnorada 480 sum pul bar edi. 
Máseleni sheshiwde orınlanǵan ámellerdi qısqasha bılay jazıw 
múmkin. 360:3∙4=480(sum) 
4
3
bólegi 360 bolǵan sandı tabıw ushın: 
1)
360 tıń bólegin ańlatıwshı bólshektiń alımı 3 ke bóliw; 
2)
Nátiyjeni bólshektiń bólimi 4 ke kóbeytiw kerek. 
a) yarımı 100 bolǵan san;
b) 
2
1
bólegi 100 bolǵan san 
neshege teń?
a) sheregi 10 bolǵan sandı; 
b) 
4
1
bólegi 10 bolǵan sandı 
aytıń. 
a) 
5
3
bólegi 60 bolǵan sandı tabıń; 
b) 
6
5
bólegi 40 bolǵan sannıń ózi neshege teń? 
7
3
bólegi 9 ǵa; 
8
5
bólegi 60 ǵa; 
12
7
bólegi 42 ge; 
15
11
bólegi 121 
ge;
20
19
bólegi 95 ke teń bolǵan sanlardı tabıń. 
AB kesindi uzınlıǵınıń 
4
3
bólegi 6 santimetrge teń bolsa, AB 
kesindisiniń ózi neshe santimetrge teń? 
308

---

Tuwrı 
tórtmúyeshliktiń 
boyalǵan bólegi 35 sm
2
bolıp, ol 
pútin maydannıń 
8
5
bólegin iyelese, 
sol 
tuwrı 
tórtmúyeshliktiń
maydanın tabıń. 
Klasta 18 qız bala bolıp, olar klastaǵı barlıq oqıwshılardıń 
5
3
bólegin quraydı. Klasta neshe oqıwshı bar? 
a) 
5
2
bólegi 800 bolǵan sanǵa 
14
11
bólegi 121 bolǵan sandı qosıń; 
b) 
8
7
bólegi 3500 bolǵan sannan 
13
7
bólegi 343 bolǵan sandı 
ayırıń. 
Shkaftaǵı kitaptıń 
7
3
bólegi 42 dana. 
Barlıǵı qansha? 
a) 
4
3
bólegi 900 bolǵan sandı 
7
4
bólegi 36 bolǵan sanǵa kóbeytiń; 
b) 
12
7
bólegi 1680 bolǵan sandı 
15
13
bólegi 208 bolǵan sanǵa bóliń; 
d) 225 tiń 
9
5
bólegi úlken be yamasa 
5
2
bólegi 50 ge teń bolǵan 
san úlken be? 
4500 diń 
4
3
bóleginen 
7
4
bólegi 1600 bolǵan sandı alıń. 
8
5
bólegi 300 bolǵan sandı 180 niń 
15
14
bólegine kóbeytiń. 
16
11
bólegi 121 bolǵan sandı 242 niń 
11
4
bólegine bóliń. 
Sırdárya jaǵası boylap sayaxatqa shıqqan balalar 8 km jol júrdi. 
Esaplasa, ótilgen jol mánzilge shekem qalǵan joldıń 
7
4
bólegine teń 
eken. Mánzilge jetiw ushın balalar jáne neshe kilometr júriwi kerek? 
Barlıq jol neshe kilometrdi quraydı? 
Anvar úkesine 10 ǵoza berdi. Bul Anvarda qalǵan ǵozalardıń 
5
2
bólegine teń. Anvarda barlıǵı qansha ǵoza bar edi? 
309

---

Gúres jarısına 14 bala qatnastı. Bul 
gúres dógeregindegi barlıq balalardıń 
7
2
bólegine teń bolsa, dógerekte barlıǵı 
bolıp neshe oqıwshı shuǵıllanadı? 
Apası bir neshe dápter satıp aldı hám onı oqıwshı balalarına 
tómendegishe bólistirdi: 4-klasta oqıytuǵın Nargizaǵa barlıq 
dápterdiń
4
1
bólegin berdi. Qalǵan dápterdiń 
9
4
bólegi Naǵıymaǵa 
tiyisti. Sonnan keyin 15 dápter qaldı. Bul apası alıp kelgen 
dápterlerdiń 
12
5
bólegine teń. Qızlar neshewden dápter aldı? 
Bir tonnanıń 
a) 
;
8
4
;
500
250
;
4
2
hám 
400
200
bólegin; 
b) 
40
20
;
50
25
;
20
10
;
10
5
hám 
80
40
bólegin; 
d) 
;
250
125
;
1000
500
;
100
50
hám 
200
100
bólegin esaplań. 
Qanday juwmaq shıǵarıw múmkin? 
Dilaramnıń boyı 2 metrdiń 
4
3
bólegine, Karimanıń boyı bolsa 2 
metrdiń 
10
7
bólegine teń. Kimniń boyı uzın? Neshe santimetr uzın? 
Úlken sanlardan baslap kemeyiw tártibinde jazıń: 
Nilufardıń awırlıǵı 1 сentnerdiń 
10
3
bólegin, Nargizanıń awırlıǵı 
bolsa 1 сentnerdiń 
25
8
bólegin quraydı? Kim awır? Neshe kilogramm 
awır?