Matematika o`qitish metodikasi

Yozma nomerlash
10 dan katta sonlarni yozma nomerlash sanoqda birliklarni o`nli gruppalashga va rakamlarning urin kiymatlari prinsipini kullashga asoslangan: ungdan chapga karab sanalganda birliklar birinchi uringa, o`nliklar ikkinchi uringa yoziladi. Ikki xonali sonlarni yozishning urinli prinsipini ochib berish uchun abakdan foydalaniladi, u bir katori chuplar uchun, ikkinchi katori kirkma rakamlar uchun ajratilgan ikki kator chuntaklari bulgan jadvaldir.
O`qituvchi yukoridagi chuntaklarga 5, 6, 8, 11, 10, 15 bulganda kanday solishini kursatadi, sungra o`quvchilarga 17 ta chupni chuntaklarga kuyib chikishini aytadi.
O`qituvchi: Bu yerda xammasi bulib nechta chup bor?
O`quvchi: Un yettita. O`qituvchi: Nechta o`nlik? O`quvchi: Bitta.
O`qituvchi: Buni rakam bilan belgilaylik. (Pastki chap chuntakka 1 rakamni kuyadi). 17 sonida nechta birlik bor? Buni rakam bilan belgilaylik. (Pastki un chuntakka 7 rakamini kuyadi). 17 soni yoziladi. Ung tomondan birinchi yozilgan 7 rakami nimani bildiradi?
O`quvchi: Yettita birlikni.
O`qituvchi: ikkinchi urinda turgan 1 rakami nimani bildiradi?
O`quvchi: Bitta o`nlikni.
Xuddi shuncha uxshash bir necha son kuriladi. Sungra bolalar uz daftarlariga sonlarni
«o`nliklar» va «birliklar» yozuvli jadvallarga yozadilar va xar kaysi rakamning kiymatini tushuntiradilar. 20, 10 sonlarni yozilishi aloxida urgatiladi. (1, 2) rakmi sonda 1 ta, 2 ta o`nlik borligini, 0 rakami sonda birlik yukligini bildiradi. Sonlarni yozish malakasini mustaxkamlash uchun individual kullanmadan, ya’ni jadvaldan foydalaniladi, bunda og`zaki nomerlash xam takrorlanadi. Masalan: 17 sonini belgilang. Bu sonda nechta o`nlik va nechta birlik bor? 18 soniadn keyin keladigan 13 sonidan oldin keladigan sonni belgilang? 15 dan 1 ta ortik sonni yozishni 12+1, 18-1 misollrani yechish va javobini yozishni natijani topishni tushuntirish urgatiladi. 12+1 ni tushuntirishda kuyidagicha fikr yuritiladi. 12 ga 1 ni kushsak, 13 xosil buldi, chunki songa 1 ni kushsak, sanoqda undan keyin keladigan son xosil buladi. O`quvchilar sonlarni takkoslar ekanlar, birliklardan tashkil topgan sonlarni yozish uchun bitta rakam (bitta belgi) o`nliklardan yo o`nlik va birliklardan iborat sonni yozish uchun esa ikkita rakam (ikkita belgi) kerak bulinishi kuradilar.
Bir xonali va ikki xonali son terminlari kiritiladi. Bir xonali va ikki xonali sonlarni farklashga doir mashklar bajariladi.
1. Ushbu sonlar katoridan oldin bir xonali, keyin ikki xonali sonlarni yozib oling. 2, 13, 8, 17, 15, 6, 11 ,10

4. 
   4 ta ixtiyoriy birg xonali sonni yozing va xar bir sonni 10 ta orttiring, kanday sonlar xosil buladi? Ularni kanday atash mumkin.
   
5. 
   1 va 2 rakamlari yordamida oldin bir xonali sonlarni keyin ikki xonali sonlarni yozing.
   
6. 
   Fakat 2 rakamining uzidangina foydalanib va ikki xonali monni yozing. 2, 22.
   

Yuz ichida sonlarni nomerlashni urganish 20 ichida urganilgandek reja asosida olib boriladi., dastlab og`zaki, sungra yozma nomerlash urgatiladi va 20 ichida sonlarni nomerlashni urganilgan tartibda boradi:

6. 
   O`nliklar sanogi 10, 20, 30, 40, 50, … sonlarni xosil bulishi va atalishi.
   
7. 
   Sonlarning o`nliklardan va birliklardan xosil bulishi. Ikki xonali sonlarning o`nli tarkibi, 100 ichida sonlarning natural ketma-ketligi.
   
8. 
   Ikki xonali sonlarni yozma nomerlash, yozish va ukish, birinchi va ikkinchi xona birliklari.
   
9. 
   Sonlarni nomerlashni bilishga asoslanilgan kushish va ayirish usullari.
   
10. 
    ikki xonali sonni xona sonlarining yigindisi bilan almashtirish.
    

Demak, yuz ichidagi sonlarni nomerlash metodikasi 20 ichidagi sonlarni nomerlashni urgatish metodikasi bilan uxshash ekan. Bunda xona va xona sonlarini tarkib toptirish yangilikdir. Birinchi xona birliklari, ikkinchi xona birliklari sonlarning o`nli tarkibini taxlil kilish amaliy ravishda kiritiladi. Masalan: 56 sonida 5 o`nlik va 6 birlik bor. Buni boshkacha aytish mumkin: 56 soni 1 xonaning 6 birligidan va 2 xonaning 4 birligidan tashkil topgan. Xona soni
tushunchasini egallash uchun 1, 2, 3, …9, 10, 20, 30, …90 kabi sonlar yozilgan kartochkalardan foydalaniladi. Bu kartochkalardan yordamida istalgan ikki xonali sonni belgilab oladilar.