|
4. Mavzu: Spor formasi taraqqiyotining qonuniyatlari.
Reja:
1. Sport «forma»si va uning mezonlari.
2. Sportda ilgarilab borish mezonlari.
3. Sport «formasi»ni rivojlantirish fazalari.
4. Sportchining shaxsiy gigienasi.
5. Sport kiyimi gigienasi.
6. Sportchining ovqatlanishi tartibi.
7. Sportchining musobaqa bo‘ladigan kundagi ovqatlanish tartibi.
8. Sportchining o‘zini-o‘zi nazorat qilishi.
1. Sport «forma»si va uning mezonlari.
Sport «forma»si – bu sportchining yuksak darajadagi sport natijalarini qo‘lga kiritish uchun optimal darajada tayyorgarlik qo‘rgan holatidir.
Umuman olganda, sport «forma»si tayyorgarlikning barcha jihatlari bo‘yicha optimal ruhiy, texnika va taktik tayyorgarlik jihatlari bo‘yicha optimal tayyorgarlik ko‘rish bilan tavsiflanadi. Bu yerda optimal tayyorgarlik degan tushuncha faqat tor ma’noda, ya’ni sportning mazkur, muayyan bir sikli uchun sport «forma»sini rivojlantirish ma’nosidagina ishlatilsa to‘g‘ri bo‘ladi.
Sport «formasi» – bu dinamik jarayon bo‘lib, uning ko‘rsat-kichi – sport ko‘rsatkichi sport natijasi hisoblanadi.
Sport tayyorgarligining navbatdagi har bir bosqichida sport formasi ko‘rsatkichlari takomillasha borib, tayyorgarlik tomonlarini yana ham yuqoriroq darajaga ko‘taradi. Shunga yarasha sport natijalari ham ortib boradi. Shu munosabat bilan sport «forma»sining miqdoriy mezonlari to‘g‘ri tanlanishi muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.
2. Sportda ilgarilab borish mezonlari.
Bunday mezonlar sport «forma»sining ko‘rsatkichlari ortib borish darajasi bo‘yicha belgilanishi bilan tavsiflanadi.
Barqarorlik mezonlari.
Sport «forma»sining ushbu mezonlari sportchi muayyan bir vaqt mobaynida qo‘lga kiritgan yutuqlarni namoyish etish bilan, ya’ni u eng yuqori natijaga erishganligi yoki yuqori yutuqqa bir bahya kelganligi (masalan: eng yaxshi natijaning 100-95 % atrofida), barqarorlikni ko‘rsatganligi bilan tavsiflanadi.
3. Sport «formasi»ni rivojlantirish fazalari.
Sport «forma»sini rivojlantirish jarayonlari fazalar xususiyatiga ega bo‘ladi, hamda quyidagi uchta fazaning izchillik bilan almashtirilib turilishi tartibida kechadi:
sport «forma»sining hosil qilinishi;
sport «forma»sining (nisbatan barqaror shaklini) saqlab qolishi;
sport «forma»sining vaqtincha yo‘qotilishi.
Birinchi faza – bu bazaviy imkoniyatni to‘plab olish, funksio-nal imkoniyatlarning umumiy darajasini oshirish, jismoniy sifatlarni har tomonlama rivojlantirish, zarur harakat malakalarini qaytadan tuzish bosqichidir.
Ikkinchi faza – bunda sport «forma»sining nisbatan barqa-rorlashgani kuzatiladi. Shunday nisbiy barqarorlik bilan ajralib turadi. Bunday hol sport yutuqlarini ta’minlovchi mexanizmni yanada rivojlantirib borish bilan bog‘liq bo‘ladi.
Uchinchi faza – organizm faoliyat ko‘rsatish tartibining tikla-nish (umumiy belgilangan daraja) tomon harakat qilishi bilan tas-diqlanadi. Basharti, biz sportchilarning bir yil mobaynida muso-baqalarga qanday ishtirok etib, qanday natijalarni qo‘lga kiritganliklarini tahlil qilib chiqadigan bo‘lsak, u holda sport natijalarining tebranib turishi (goh ko‘tarilib, goh pasayib turishi) ni sezib olish ishi unchalik qiyin bo‘lmaydi.
Sport natijalari dinamikasining quyidagi to‘rtta asosiy turi mavjud ekanligi aniqlangan:
1. – «Bir cho‘qqilik» egri chiziq
2. – «Ikki cho‘qqilik» egri chiziq
3. – «Uch cho‘qqilik» egri chiziq
4. – «Ikki cho‘qqilik» egri chiziqdan iborat bo‘lib, bu cho‘qqilar egri chiziqlar diagrammalarida bir yillik sikldagi sport natijalari dinamikasining asosiy turlari hamda ularning sport «forma»si rivojlanish fazalari bilan ehtimol tutilgan nisbatlari ifoda etilgan misollarda yengil atletikachilar – uloqtiruvchilar-ning o‘rtacha ko‘rsatkichlari asos qilib olingan.
Sport «forma»sini nima uchun doimiy ravishda saqlab turish mumkin emasligini L.P. Matveev quyidagicha izohlaydi:
Birinchidan, sport sohasida takomillashtirishning yetti yoki mazkur bosqichida hosil qilingan sport formasi – bu mazkur bosqich uchun (ha, faqat mana shu bosqich uchungina) optimal bo‘lgan holatdir. Navbatdagi, bundan ko‘ra yana ham yuksakroq bosqich uchun esa, endi u optimal bo‘lgan bir holatdir. Yangi sport formasini «echib tanlash» lozim bo‘ladi, shundan keyingina yangi sport «forma»si hosil qilish uchun shart sharoitlar vujudga keltiriladi.
Ikkinchidan, sport «forma»sini hosil qilish va uni saqlab qolish uchun zarur bulgan (mashg‘ulot va musobaqalar) yuklamalarning jamlangan miqdorini uzoq vaqt saqlab turish sodir bo‘ladi. Bunday holat organizmda ertami-kechmi baribir, moslashish mexanizmlarining haddan tashqari zo‘riqib ishlashga qarshi muhofaza reaksiyasini vujudga keltiradi.
Uchinchidan, organizmda kechayotgan funksiyalar bilan jarayonlar o‘rtasidagi dinamik tarzdagi murakkab muvozanat holatini saqlab turish sportchi asab tizimi uchun og‘ir vazifa hisoblanadi.
Shunday qilib, sport formasining saqlab turilishi ham tashqi, ham ichki shakldagi bir talay qiyinchiliklar bilan bog‘liq bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
