Матбабаев М. М. “Электр техникаси, электр механикаси ва электр технолгиялари” кафедраси

АДАБИЁТЛАР

1. Болотов А.П., Шепель Г.А. Электротехнологические установки.- М.: Высшая школа, 1988. 102-119 бетлар.

2. Евтюкова И.П. и др. Электротехнологические промышленные установки.-М.: Энергоиздат, 1982

27 – Маъруза. Ўзгармас ва ўзгарувчан ток электр ёйини асосий характеристикалари
Режа:
1. Электр ёй қувватини бошқариш усуллари.
2. Ёйнинг барқарор ёнишини таъминловчи тадбирлар.

Таянч сўзлар ва иборалар: Ёйнинг барқарор ёниш нуқтаси, ёйнинг барқарор ёнишини ёй узунлигини ўзгартириш, актив қаршиликни ўзгартириш ва манба кучланишини ўзгартириш орқали бошқариш, балласт қаршилик, ўзгарувчан ток электр ёйининг хусусиятлари, ўзгарувчан ток электр ёйи занжирида, индувтивлик, ёйнинг барқарор ёнишига таъсир қилувчи бошқа факторлар.

Электр ёйининг қувватини бир неча усул билан бошқариш мумкин. Қуйидаги расмда ёй қувватини манба кучланишини ўзгартириш орқали (а) ва балласт қаршиликни ўзгартириш орқали бошқариш оқибатида олинган в.а.х. лар келтирилган (10-расм)

10 – расм.

1. Ёй қувватини манба кучланиши орқали бошқаришда ( бунда балласт қаршилик ўзгармас қийматга эга) бошқариш I₁, I₂, I₃ токлар ва уларга мос U₁, U₂, U₃ кучланишни ўзгартириш орқали амалга оширилади. Бунда манба кучланишини, масалан, трансформатор чўлғамидаги ўрамлар сонини ўзгартириш ёки генератор қўзғатиш чўлғами занжиридаги қаршиликни ўзгартириш орқали бошқариш мумкин ( 10-расм,а ).

2. Манба кучланишини ўзгартирмаган ҳолда балласт қаршиликни ўзгартириш орқали бошқаришда занжирга босқичма-босқич ўзгартирилувчан қаршилик улаш мақсадга мувофиқ (10-расм,б).
3. Ўзгармас манба кучланиши ва балласт қаршилигининг қийматларида ёйга таъсир этувчи бошқа факторларни ўзгартириш орқали ёй қувватини бошқариш усули, бунга ёй ёнаётган муҳит босимини ўзгартириш орқали ёки ёй узунлигини ўзгартириш орқали бошқариш усулларини мисол қилиш мумкин.