Масъул муҳаррир

10
ИНТЕРФАОЛ ДАРС ИШЛАНМАЛАРИГА ҚЎЙИЛГАН ЗАМОНАВИЙ ТАЛАБЛАР
Расулова Маҳзуна Абдуҳалиловна
Асака тумани 33-умумтаълим мактаб 
бошланғич синф ўқитувчиси
Тел:[phone]
Аннотация: Мақолада педагогик технология асосидаги дарснинг тузилишига қўйидаги 
талаблар, интерфаол дарс ишланмаларига қўйилган замонавий талаблар келтирилган.
Калит сўзлар: педагогик тажриба, технология, дарс услуби, дарснинг усули, дарснинг 
усули, дарс дидактикаси.
Ўзбекистон халқининг тарихи, қадриятлари, илм-фани, маданият дурдоналарини чуқур 
ўрганиш ва уларни келажак авлодга бешикаст етказиш ғоят муҳим вазифалардан биридир. 
Шу мақсадда Республикамизда қабул қилинаётган ва ҳаётга татбиқ этилаётган ҳукуматнинг 
қатор ҳужжатлари мазмуни Ватанимизни ҳар томонлама жаҳон андозалари талаблари 
асосида ривожланишига қаратилган. Жумладан, ёшларни интеллектуал салоҳиятли, жис-
монан бақувват, маънан етук, Ватанимиз тақдирига алоқадорлик ҳисси асосида тарби-
ялашга катта аҳамият берилмоқда. Маълумки, мустақилликнинг биринчи кунлариданоқ 
Ўзбекистонда таълим-тарбия соҳасини ислоҳ қилишнинг асосий омилларидан бири шахс 
манфаати ва таълим устуворлигига катта эътибор қаратилди. 
Илғор педагогик тажриба кўпинча ўқитувчининг дарсни қандай ташкил этиши (усуллари)
га боғлиқ бўлиб, унда ўқитувчининг ижодкорлиги намоён бўлади. Ана шу ижодкорлик таж-
рибада синовдан ижобий ўтса “илғор” номини, оммалаштирилса “технология” номини олади. 
Илғор педагогик технология асосидаги дарснинг тузилишига қўйидаги талаблар қўйилади:
Фан:
Синф:
Мавзу:
Мақсад: 
а) тарбиялаш; 
б) таълим бериш; 
в) ривожлантириш;
г) касбга йўллаш; 
д) миллий мафкура тамойилларини болалар онги ва қалбига сингдириш.
Дарс типи: 
1. Янги билим, тушунча ҳосил қилувчи;
2. Кўникма, малака ҳосил қилувчи;
3. Мустаҳкамловчи;
4. Синовчи;
5 Аралаш типдаги.
Дарснинг услуби (метод):
А) оғзаки
Б) кўргазмали-амалий
В) ёзма
Дарснинг усули: Шу услуб (метод)ни олиб бориш усули (бу ҳақда кейинги ўринларда 
тўхталамиз)
Дарснинг дидактикаси (жихози):
Дарснинг бориши:
1. Ташкилий қисм, психологик муҳит яратиш
2. Дарс режаси:
а)
б) 
в)
3. Дарснинг якуни
4. Уйга вазифа.
Дарс тузилишидаги ривожлантирувчи мақсад бу ўқувчиларнинг шахсий психологик хусу-
сиятларини ривожлантириш (нутқ, диққат, хотира, тафаккур ва ҳ.к)дир. Баъзан ўқитувчилар 
томонидан бу мақсадга нотўғри изоҳ берилади, яъни таълимий мақсад билан чалкаштири-

---

754
10
лади.
Дарс услуби билан дарс усули ҳам кўпинча бир хил маънода тушунилади. Лекин у (ме-
тод) ёзма, оғзаки, амалий- кўргазмали бўлиб, иш бажаришдаги ҳаракатдир, усул эса шу ус-
лубни (ҳаракатни) қандай ташкил этиш ва олиб бориш билан белгиланади.
Ҳозирги вақтда илғор педагогик тажрибанинг бир қанча усуллари мавжуд бўлиб, улар-
нинг кўплари илғор (янги) педагогик технологиянинг интерфаол усуллари сифатида қабул 
қилинган. Жумладан: «Ақлий ҳужум», «Таянч сигналлар», «Зигзаг», «Кубик», «Муз ёрар», 
«6х6», «Кичик гуруҳларда ишлаш», «Ажурли арра», «Дебатлар» ва ҳ.клар.
Дарс дидактикасида эса ўқитувчининг ўзи биринчи намуна (нутқи, мимикаси, пантоми-
микаси, мулоқоти ва ҳ.к) бўлса, кўргазма қуроллар, тарқатма материаллар, (таълимнинг тех-
ник воситалари) ТТВ, тестлар ва ҳ.к. асосий восита ҳисобланади.
Дарснинг бориши психологик муҳит яратилгандан сўнг дарсда ўқитувчи ва ўқувчининг 
бажарадиган ишлари (дарс режаси)ни қандай жорий этиш, ташкил этишдаги босқичлар 
баён этилади.
Демак илғор педагогик тажриба: - У нима бермоқда? Ўқувчиларни ҳаётга қандай 
тайёрламоқда? Уларнинг ўқишга бўлган эҳтиёжларини қандай қондирмоқда? Эркин фик-
рлашга, мустақил билим олишга қандай ўргатмоқда? - деган саволларга аниқ жавоб бериши 
лозим. Интерфаол дарс тузилиши эса қуйидаги кўринишга эга бўлади:
1. Фокусировка. Ўқувчилар диққатини тўплаш.5%(2дақиқа).
2. Мақсадни баён қилиш 5% (2 дақиқа).
3. Ўқувчи оладиган маълумот 10% (4 дақиқа) (ўқитувчининг қисқача изоҳи).
4. Интерфаол усул (ўзак)-60% (24 дақиқа). 
5. Дебрифинг (дарсга якун ясаш, уйга вазифа бериш, тақдирлаш )-20% (8 дақиқа). Жами: 
40 дақиқа.
Интерафаол усулда дарс олиб борилганда:
- ўқувчиларга дарсдан кутилаётган натижа эълон қилинади;
- ўқувчилар бир-бирлари билан ҳамкорликда ишлашга ўрганади;
- саволларга жавоб топиш ва жавоб учун етарли вақт берилади;
- ўқувчиларнинг кўпчилиги дарсга фаол қатнашади;
- ўқувчилар таҳлил, қиёслашга ўрганади;
- ўқувчилар муаммоларни ҳал этиш учун ўз устида биргаликда ишлашади;
- ўқувчилар жуфтликларда ва кичик гуруҳларда ишлашга ўрганади;
- мустақил ишлаш ва фикрлашга ўрганади.
Интерфаол усулларда стратегиялар 4 қисмга бўлинади:
1. Даъват (Ақлий ҳужум, якка, гуруҳли, жамоа бўлиб ишлаш).
2. Англаш (янги ахборотни, фикр, билимни таҳлил (танқидий, қиёсий синтез, мақсадни 
англаш). 
3. Фикрлаш (нутқ, мотив, ўзаро мулоқот, тафаккур).
4. Инсерт (тайёр матн, онг назорати, муҳокама, тушуниш, таянч сигнал, тафаккур).
Интерфаол усулда ўқувчи қўйидагиларни ўрганади:
1. Билганларини тартибга солишни.
2. Билмаганини сўраб олишни.
3. Хотирасини ишга туширишни.
4. Фаоллигини оширишни.
5. Қизиқишни кучайтиришни.
6. Ўз тушунчаларини назорат қилишни.
7. Мотивни қўя билишни.
8. Мустақил ўрганишни ва мустақилликни.
9. Манбалар билан ишлашни.
10. Ахборот алмашинишни.
Фойдаланилган адабиётлар:
1. Н.Х.Авлиёқулов, Н.Мусаева Педагогик технологиялар. Т.-2008й.
2. Н.Х.Авлиёқулов Замонавий ўқитиш технологиялари. Тошкент-2001й.
3. Б.Р.Адизов Бошланғич таълимни ижодий ташкил этишнинг назарий асослари. Пед.
фан.док.дисс. Т., 2003й.

---

755