Тема: Янги дориларини яратиш. Фармакогнозия фани ва ривожланиш босқичлари. Замонавий дори дармонларни излаш ва ишлаб чикоришда янги технологиялар

МАЪРУЗА № 4
ТЕМА: Янги дориларини яратиш. Фармакогнозия фани ва ривожланиш босқичлари. Замонавий дори дармонларни излаш ва ишлаб чикоришда янги технологиялар.
Р Е Ж А

1. 
   Янги доривоситаларини яратишнинг замонавий усуллари.
   
2. 
   Фармакогнозияни илмда ва фанда тутган ўрни.Фармакогнозияни ривожланиш босқичлари.
   
3. 
   Замонавий дори дармонларни ишлаб чикоришда янги замонавий технологиялар.
   

Фармакогнозия грекча Pharmacon - заҳар, дори, gnosis - билим сўзидан олинган бўлиб, асосан доривор ўсимликлардан, қисман ҳайвонлардан олинадиган доривор маҳсулотларни ўргатадиган фандир.
Фармакогнозия тиббиѐт фани билан узвий боғланган бўлиб, инсоният тараққиѐтида, унинг саломатлигини сақлаш, мустаҳкамлашда катта аҳамиятга эга бўлган бўлиб, 19 асрда бошқа фанлардан алоҳида фан бўлиб ажралиб чиққандир. Шундан кейин бу жуда тезликда ривожлана бошлади ва бу соҳада дунѐга машҳур қатор олимлар етишиб чиқдилар.
Фармакогнозия тарихи илм фан тараққий топган даврдан бошланган.
Айрим доривор ўсимликларни экиш ва улардан шифобахш дорилар олиш жуда қадимдан маълум бўлган. Масалан, Мисрда канакунжут экиш эрамиздан 2000 йил аввал ҳам маълум бўлган.
Фанни ривожланишида машҳур врач Гиппократ, Аристотель, Теофраст, фармакогнозия асосчиси Диоскорид ва бошқаларни хизматлари бениҳоя каттадир. Диоскориднинг лотин тилига таржима қилинган “Materia medica” номли машҳур китобида жуда кўп доривор ўсимликлар тасвирланган бўлиб, Европа олимлари учун 16 асрга қадар қўлланма бўлиб хизмат қилган.
304 та доривор ўсимлик ва 80 та ҳайвон ва 60 та минерал моддалардан олинган дорилар тасвирланган, врач Гален ѐзиб қолдирган китоби (150 йиллар) ва унинг дорилари 19 асргача катта аҳамиятта эга бўлиб келди (Рим).
Доривор ўсимликлар билан беморларни даволаш қўхна Хиндистонда ҳам кенг ривожланган эди. Масалан, врач Сушрута ѐзган “Яжур - веда” (Ҳаѐт ҳакидаги фан) китобида 700 хил доривор ўсимлик баѐн этилган бўлиб, бу китоб ўзининг қимматини ҳозиргача йўқотгани йўқ.
Ўрта Осиѐда ҳам доривор ўсимликлар ва улардан олинган дорилар билан даволашда бухоролик Ибн Сино, хоразмлик Беруний, Ал Хоразмий ва бошқалар катта хисса қўшдилар.
Абу Райхон Берунийни “Ас-савдана”, яъни “Табобатда доришунослик” асарида шарқда қўлланилаѐтган доривор ўсимликлардан 750 тасини тасвирлаган.
Ибн Синонинг 1020 йили босилиб чиққан 5 томли “Ал – қонун” (тиббиѐт қонунлари) асарида 400 дан ошиқ доривор ўсимлик ва минерал моддалардан 811 таси тасвирланган.
13 асрда биринчи марта араб фармакопеяси “Карабадини” ва шунга ўхшаш бир қанча китоблар босилиб чиққан. Биринчи дорихоналар ҳам шу вақтларда очилган.
1620 йилда дорихоналар ва врачлар ишини бошқарадиган идора - Аптекарский приказ ташкил этилди. 17 асрнинг охирларида рус тилида ѐзилган дорилар тўғрисидаги биринчи китоблар босилиб чиқди.
Дривор ўсимликларни топиш, ундан биологик фаол моддаларни ажратиб олиш, кимѐвий томондан ўрганиш унинг фармакологик таъсирини аниқлаб тиббиѐтга жорий қилишда академиклардан О.С.Содиқов ва С.Ю.Юнусовлар ва уларнинг шогирдларининг хизматлари жуда катта бўлиб бутун дунѐга машҳурдир.
Доривор ўсимликларни тайѐрлаш учун қуйидаги ишлар бажарилади:
1. Доривор ўсимликларни тайѐрлашни уюштириш.
2. Маҳсулотни йиғиш. (Биологик фаол модда сақланадиган ўсимлик органи).
3. Маҳсулотни қуритиш. 3