Масъул муҳаррир

10
JISMONIY TARBIYA VOSITALARI.
Shakirova Gulbahor Sayfullayevna
Namangan ixtisoslashtirilgan Olimpiya zaxiralari maktab-internati
 umumkasbiy fan o‘qituvchisi
[phone]
Annotatsiya: Ushbu maqolada jismoniy tarbiya vositalari va ushbu fanning maqsad, vazifalari 
bilan birgalikda jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanishning foydalari keng tadbiq qilingan.
Kalit so‘zlar: gigiyena vositalari, immunitet, gipodinamiya.
Sportning hayotimizda tutgan o‘rni beqiyosdir. U insonning ruhan va jismonan yetuk bo‘lishida 
katta ahamiyat kasb etadi. Jismoniy ta’lim bola shaxsini har tomonlama rivojlantirish ta’lim 
tizimining eng muhim jihati hisoblanadi. Bundan tashqari, jismoniy ta’lim va sog‘liqni saqlash 
inson hayoti uchun ham sanaladi. Jumladan, oyoq va qo‘llarni rivojlantirishda, pay-bo‘g‘im 
va mushak tizimini mustahkamlash va nafas olish organlari, qon tomirlari va yurak faoliyatini 
yaxshilash uchun, umurtqa pog‘onasi to‘g‘ri o‘sishida va boshqa muhim hodisalarda yordam 
beradi. Jismoniy tarbiya insonning jismoniy xususiyatlarini rivojlantirish, uning sog‘lig‘ini 
mustahkamlash, bu esa sog‘lom avlodni shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday 
ta’limning maqsadi insonning maksimal jismoniy rivojlanishi, uning malakasini oshirish, axloqiy 
fazilatlarni tarbiyalashdir. Ushbu maqsadga erishish uchun belgilangan barcha vazifalarni hal 
qilish kerak.
Jismoniy tarbiya maqsadiga erishish uchun vositalar qo‘llaniladi:
1. Jismoniy mashqlar.
2. Tananing qattiqlashishi .
3. Gigiyena vositalari (kun tartibiga rioya qilish).
4. Barkamol ta’limning vazifalari va vositalari asosiy maqsad - kuchli va sog‘lom avlodni 
tarbiyalashga erishish uchun mo‘ljallangan.
Maktabga borishdan oldingi davr bolani qiyoslash, zarur ko‘nikmalarni egallash uchun 
maqbuldir. Jismoniy tarbiya hayotiy tizimlarning ishini yaxshilaydi. Maktabgacha yoshdagi 
bolalarning jismoniy tarbiyasi vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Sog‘lomlik (qattiqlashish, to‘g‘ri turish, tezlikni rivojlanish, chidamlilik).
2. Ta’lim (jismoniy tarbiya sohasiga qiziqishning rivojlanishi, bolaning yoshiga mos bo‘lgan 
ko‘nikmalar shakllanishi).
3. Ta’limdagi vazifalar (jasorat, halollik, qat’iyatlilik).
Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanadigan sog‘lomlashtirish vazifalari orasida, birinchi 
navbatda, salomatlikni mustahkamlash, tananing ish qobiliyatini oshirish, chidamlilik, to‘g‘ri 
nafas olish texnikasini o‘zlashtirishni shakllantirish alohida o‘rin tutadi. Shunday qilib, 
jismoniy tarbiya murakkab sharoitda amalga oshirilishi kerak, so‘ngra maqsad osonroq bo‘ladi. 
Sport bilan muntazam shug‘ullanish uzoq umr ko‘rishning eng oddiy yo‘lidir. Kishi sport 
bilan shug‘ullanganida organizmi yaxshi chiniqadi, muskullari tez charchamaydi. Chiniqqan 
odamning nerv-endokrin, yurak-qon tomir, nafas olish va boshqa hayotiy muhim a’zolari hamda 
to‘qimalarining ish faoliyati ortadi.Sport mashg‘ulotlari odam tanasidagi to‘qimalarning tez 
yangilanishi, uning yosh, sog‘lom va tetik saqlanishiga sabab bo‘ladi.Taloqda limfotsitlar hosil 
bo‘lishi ko‘payib, organizmning yuqumli kasalliklardan himoyalanish qobiliyati (immunitet) 
kuchayadi.Kam harakatlilik (gipodinamiya) yurak faoliyatini kuchsizlantiradi. Natijada yurak-qon 
tomir va boshqa kasalliklar yuzaga keladi.Mashqlar orqali qon aylanishi tezlashadi, miyamizga 
kislorod boradi, mushaklar kuchayib, bo‘g‘imlarning harakatini ta’minlaydi, ruhiy taranglik 
yo‘qolib, energiya ortadi.Sport bilan shug‘ullanuvchilarda yurak klapanlari va muskullari yaxshi 
rivojlanib, uning hajmi boshqalarnikiga qaraganda kattaroq bo‘ladi.O‘pkaning tiriklik sig‘imi 
ortadi (4500-6500 ml.ga etadi), nafas olish va qon aylanish a’zolari yaxshi rivojlanadi.Odatda 
zaiflashgan, chiniqmagan tanada mikroblar yashashi va ko‘payishi uchun qulay sharoit topadi. 
Natijada bunday odam kasallanadi.Jismoniy mashqlar tufayli yurak, buyrak, o‘pka va tomirlar 
kuchga to‘ladi, tomirlar kengayadi va elastik holatga keladi. Shunday qilib tomirlardagi yog‘ 
nisbati, xolesterin, shakar va insulin pasayadi. Xotirani kuchaytirishning eng muhim sharti 
asablarning sog‘lom bo‘lishidir. Buning uchun esa badantarbiya bilan shug‘ullanish lozim.Uy 

---

603
10
sharoitida jismoniy mashqlar bajarish yoki biron sport turi bilan shug‘ullanish hozirda keng 
tarqalgan semirishning oddiy davosidir. Zero, semirish ish faoliyatini pasaytiradi, sog‘liqni 
zaiflashtiradi.Jismoniy tarbiya mashqlari kishiga ko‘tarinkilik va ruhiy dalda bag‘ishlaydi. 
Bunday holda ishlar unumli va sog‘liq joyida bo‘ladi.Agar kishi bir kunda 10 daqiqa jismoniy 
mashqlar bajarsa, u daqiqasiga yuragining 10 marta urishini “tejab” qolar ekan. Bu bir yilda 
500.000 martani tashkil qiladi. Mana shu yo‘l bilan yurak-qon tomir kasalliklaridan forig‘ 
bo‘lish, yurakni sog‘lom qilish, infarktdan qutulish mumkin.Aqliy mehnat jismoniy mehnat bilan 
almashtirib turilsa, odam uzoq vaqt charchamaydi, ishi unumli bo‘ladi. Chunki aqliy mehnat 
davrida miyadagi qo‘zg‘algan markazlar jismoniy mehnat vaqtida dam oladi. Chunonchi, ilm 
olishda har 40-60 daqiqada 5-6 daqiqa badantarbiya mashqlari bajarilsa, miyaning zo‘riqishidan 
paydo bo‘ladigan nevroz kasalligining oldi olinadi.Inson salomatligi umri davomidagi saqlab 
qolishi zarur bo‘lgan eng katta xazinasidir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. “Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi” S.Hamroyev
2 .“Jismoniy tarbiya” A.Normurodov

---

604