|
10
EDIGE DÁSTANIN INTERAKTIV USÍLDA OQÍTÍW
Feruza Shagataeva
Qaraqalpaqstan Respublikası Nókis qalası
47-sanlı mekteptiń qaraqalpaq tili hám
ádebiyatı páni oqıtıwshısı
Annotaciya: Bul teziste folklorlıq shıǵarmalardı yaǵniy dástanlardı oqıwshılarǵa interaktiv
usılda oqıtıw sonday-aq, oqıwshılarǵa «Edige» dástanınıń qunlılıǵın tereńnen úyretiw haqqında
aytıldı.
Gilt sózler: folklor, interaktiv usıl, metod, ádebiyat, janr, dástan.
Oqıw predmetlerinde bilim beriw aldıńǵı orında bolsa, ádebiyatta oqıwshınıń kewil qorı,
sezimleri menen, kóz aldına toltırıwı kúsheytedi, artıp baradı. Bala ushın ádebiy protsess, onıń
ilimiy-teoriyalıq tiykarların yaǵnıy qandaydur sánelerdi yadtan biliw áhmiyetli emes, bul nárse
ómiri dawamında da kerek bolmawı da múmkin, oǵan sonday nárse beriwi kerek, sol nárseniń
búgin, házir, jasaw múmkin bolmawın hám sol bilgenine hámme waqıtta, uzaq jıllardan keyinde
qayta-qayta múrajat etip, qıyalıy baylanıp júrsin. Sabaqta sonday mashqalalı jaǵdaylardı júzege
keltiriw oqıtıwshınıń sheberligine baylanıslı.
Sheber pedagogikalıq iskerlikti hám tereń bilimdi ózinde jámlegen ádebiyat páni oqıtıwshısı
joqarıda aytıp ótilgen ádebiyat pánin oqıtıwdaǵı qoyılǵan talaplardı óziniń sabaq beriw protsessinde
tolıǵı menen orınlaw maqsetinde jańa pedagogikalıq texnologiyadan paydalanıp oqıwshılardıń óz-
ara hám muǵallim menen erkin pikir alısıwǵa, olardıńóz ústinde izleniwge úydeydi sol arqalı
oqıwshı shaxsın erkin óz pikirine iye etip tárbiyalaw shárt.[1.58]
Bul jolda sabaqtıń nátiyjeligin asırıw maqsetinde bolsa, bilim beriwde qollanılatuǵın hámme
kórgizbeli oqıtıw qurallarınan paydalana biliw kerek hám bul ha’zirgi dáwir talabı bolıp esaplanadı.
Qaraqalpaq xalıq dástanı «Edige» óziniń tariyxıylıq sıpatlarınıń kúshliligi menen basqa
qaharmanlıq dástanlardan, basqa milliy versiyası variantlarınan túpten parıq etip turadı. Sebebi,
dástanda konkret tariyxıy tulǵalardıń obrazları jaratılıwı menen birge sol tariyxıy tulǵalarǵa
baylanıslı tariyxıy waqıyalar dóreliw deregin belgili dárejede saqlaǵan halda sáwleleniwin tapqan.
Tariyxıylıq-qaharmanlıq sıpatlardıń basım keliwi jaǵınan bul dástannıń úlken epikalıq variantların
shártli túrde tariyxıy-qaharmanlıq dástan dep atawǵa boladı. Dástan orta ásirlerde dóregeni menen,
búgingi kúnde de, keleshekte de óziniń ideyalıq-kórkemlik jaqtan qunlılıǵı menen áhmiyetin
joytpaydı. Sebebi, dástanda ortaǵa qoyılǵan jaqsılıq hám ádillik, azatlıq, teńlik, ǵárezsizlik, baxıtlı
abadan turmıs haqqındaǵı ideyalar adamzat jámiyeti bar jerde máńgilik ómir súredi.
İnteraktiv oqıw bul adamnıń dúnya tanıwshılıq iskerligin arttıratuǵın qásiyetke iye oqıtıw túri.
Bul usılda oqıwshı tolıq, anıq hám aldın ala boljawshılıq maqsetlerge erisedi.
İnteraktiv usılda oqıtıw tiykarınan 5 túrde alıp barıladı:
1. Túsiniwdegi hám túsiniwdegi bir birine bplǵan ǵárezsizligi.
2. Hár bir adamdaǵı jeke juwapkershilik.
3. Bir-birewge járdem beriw.
4. Pikirdi sheshiwde jámiyettiń ornı.
5. Topardaǵı jumıslardıń harakterleniwi.
Klasterge bóliw oqıwshılardıń oylawların jańa baylanıslardı yamasa olardıń grafik tásirleri
kórinislerin támiyinlewshi sıpatında hám ótkenlerin juwmaqlawshı quralı sıpatında qollanıw
mumkin. Bul óz bilimlerine say tema tuwrısındaǵı elesletiwge hám onı túsiniwge jol ashatuǵın
názerdegi strategiya bolıp tabıladı.
601
10
Kórkem ádebiyatqa hámmeni qızıqtırıw, onıń adamnıń ruхıy baylıǵı ekenligin úyretiw, kerek
ádebiyat hámme adamlarǵa teńdey ómir mektebi ekenligin kórsetiw bul mekteptegi hár bir
muǵallimniń ádiwli wazıypası.
Eger belgili waqıt ótkennen keyin oqıwshılardıń qaraqalpaq хalıq jazba dástanlarına
qızıǵıwshılıǵı artıp, ózleri olardı tawıp oqıwǵa talaplanıp júrgenliklerin muǵallim sezse, olardı
oqıwshılarınıń tawıp oqıwlarına járdemlesiwi shárt.
Juwmaqlap aytqanda, qaraqalpaq ádebiyatınıń barlıǵı, baylıǵı bolǵan folklorlıq shıǵarmalardı,
dástanlardı oqıwshılarǵa tereńnen úyretiw qaraqalpaq ádebiyatı páni oqıtıwshısınıń tiykarǵı
minneti esaplanadı.
Paydalanılǵan ádebiyatlar
1. Tobanazarov A. Kásip- óner kollejlerinde qaraqalpaq ádebiyatin oqitiwdiń bazibir máseleleri.
Nókis «Bilim» 2015..
2. Paxratdinov Á. Pedtexnologiya tiykarlari, Nókis «Qaraqalpaqstan» 2009.
3. Paxratdinov A. Qaraqalpaq ádebiyatın oqıtıw metodikasınıń aktual’ máseleleri Nókis:-
«Bilim»,1989.
4. Paxratdinov A. Qaraqalpaq ádebiyatın oqıtıw metodikasınıń geypara máseleleri. Nókis:-
-«Bilim»,1991.
602
Do'stlaringiz bilan baham: |
