Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

189- расм. Рападан туз кристалларининг ҳосил бўлиши.
http://dead-
sea.narod.ru 

---

454 
SO
4
2-
, Na
1+
, K
1+
, Mg
2+
, Ca
2+
. Унча кўп бўлмаган миқдорда кремний, 
фосфор ва темир бирикмалари учраши мумкин. 
Ўлик денгиз Исроил ва Иордания давлатлари орасида жойлашган 
дунёдаги энг шўр кўл. Ўлик денгизнинг соҳиллари Ер шаридаги энг 
паст жой бўлиб, океан сатҳидан 417 метр паст. Унинг жуда шўрлиги 
туфайли ҳеч бир организм яшай олмайди.
Кўллар устувор компонентларининг юқори минерализация дара-
жасига боғлиқ ҳолда карбонатли (содали), сульфатли ва хлоридли 
турларга бўлинади. Кўп-чилик кўлларда, айниқса чучук кўлларда эриган 
компонентлардан ташқа-ри жуда майда чанг ва гил зарралари ҳамда 
планктон организмлар мавжуд бўлади. 
19.2. Кўлларнинг геологик фаолияти
 
Кўлларнинг иши денгиз сув ҳавзаларининг фаолиятига жуда 
ўхшаш, аммо улардан асосан кўлами билан фарқ қилади. У соҳилни ва 
тубининг соҳилбўйи қисмини емиради, емирилган материалларни 
саралайди ва ҳавзанинг ички қисмига ташиб ётқизади. 
Кўлларнинг емирувчи геологик иши (кўл абразияси) асосан 
соҳилбўйи қисмида уринма тўлқинлар таъсирида содир бўлади. 
Тўлқинлар таъсирида соҳил емирилади ва аста секин чекинади(190-
расм). Емирилиш жадаллиги сув ҳавзасининг катталигига боғлиқ. 
Кичик кўлларда абразия минимал бўлади. 
Кўлларнинг еми-рувчи жараёнлари сунъий сув ҳавзаларида 
батафсил ўрганилган. Баъзи кўлларда 5 йил давомида соҳил 50 м га 
чекинган. 

---

455 
Умуман олганда, кўлларнинг емирувчи геологик иши иккинчи 
даражали аҳамиятга эга. 
Кўлнинг соҳилни емирувчи фаолияти натижасида ҳамда дарёлар, 
сойлар ва шамоллар келтирган барча материаллар тўлқинлар ва сувости 
оқимлари томонидан бутун сув ҳавзасига тарқатилади ва унинг тубида 
ётқизилади. Ташилиш механик шаклда ҳам, чин ва коллоид эритмалар 
қабилида кимёвий шаклда ҳам амалга оширилади. 
Чўкинди тўплаш (аккумулация) фаолияти кўлларниг геологик 
ишида муҳим ўрин тутади. 
Кўлларда чўкиндиларнинг барча генетик: терриген, органоген ва 
хемоген турлари ҳосил бўлади. Чўкиндиларининг у-ёки бу типининг 
устуворлиги иқлим шароитларига, рельефга, кўлларнинг оқар-
оқмаслигига ва шўрлигига боғлиқ. Кўл ётқизиқлари нисбатан тинч 
гидродинамик режимда ҳосил бўлганлиги туфайли горизонтал қат-
қатликка эга бўлади.