Хўрдалилар ўлчамлари- 0,5-мм дан 30-33 м гача-оғирлиги 150 т гача боради.
Умумий тавсифи
Умумий хусусиятлари.
Ўқ склети взифасини умирбод ёки ривожланишнинг илк даврида хорда ёки орқа тори бажаради. Эластик эгилувчан ўзак-вакуола хужайра-Ичак найининг устки девори яъни эндодерма-тубан ва юксак.
2. Марказий нерв системаси-хорда устидажойлашган-ички бўшлиғ невростил- эктодермадан хосил бўлади. 3. Жабра ёиқлари-Тубан хордалилар-юксак хордалилар –хазим қилиш оргинлари хорда ёки умиртқаларнинг остида жойлашган. Қон айланиш системасини бошқариб турувчи оргин юрак хордалилар гавдасининг қорин томонида, хўрда ва хазим қилиш найининг остида жойлашади.
Хордалилар типи
Систематикаси
Личинка Хордалилар кенжа типи Бошсклетсизлар кенжа типи Бошсклетлилар кенжа типи Ассидиялар синфи Салплар синфи Аппендикулариялар синфи Хордабошлилар синфи Муртак пардасиз умиртқалилар гурухи Муртак пардали умиртқалилар гурухи Жағсизлар бўлими Жағсизлар катта синфи Тўгарак оғизлилар синфи Жағоғизлилар бўлими Балиқлар катта синфи Тоғайли балиқлар синфи Суякли балиқлар синфи Сувда ҳамда қуруқликда яшовчилар синфи Қуруқликда яшовчи умуртқалилар катта синфи Судралиб юрувчилар синфи Қушлар синфи Сутэмизувчилар синфи 42000-43000-38000
30-35 га яқин турдан иборат-лансетниклар-Атлантика, Тинч ва Ҳинд океанлари, Қора денгиз. П.С.Паллас 1774-малюскалар типи- балиқлар- А.О.Ковалевский
Бошсклетсизлар кенжа типи
Узунлиги 5-8 см-денгизларни саёз қисмида- бош қисми ривожланмаган-чўзиқ- олдинги ва кейинги томони ингичкалашган- оғзи пйпаслагичлар- оқа томонда сузгич қаноти-Оғизолди варёнка – метаплеврал бурма –бир бирига қўшилади- атреал бўшлиғ- ташқи мухит билан боғловчи атреапор- чиқарув тешиги- ярим тиниқ, оқиш.
Ташқи тузилиши ва ҳаёт кечириши
Сиртқи эпидермис- ички кориум
Тери қоплами
Мускул системаси Тасмага ўхшаб танасининг икки ёнида- миосепталар ёрдамида миомерларга ажралган-мускуллар қорин томонида ва сузгич қанотларида ҳам жойлашган. Хўрда-икки учи ингичкалашган- хорда нерв найидан ҳам узунроқ- бириктирувчи тўқимали қават миосепта- жабра аппарати склетининг тузилиши – хужайрасиз толали горизантал ва вертикал тўсинлардан иборат-зич дилдироқ устунчалар сузгич қанотларида таянч вазифани бажаради- қамрагичлар, оғиз олди варёнкаси. Склети Марказий нерв системаси-Хўрда-узун най- олдинги томони бир оз кенгайган- ички қисми бўйлаб тор тирқиш ўтади- нервлар-икки жуфти тананинг олдинги қисмига –бош нервлар Сезги оргинлари-нерв найи бўйлаб кўп қора пигиментлар-гассе кўзчалари –танасининг олдинги қисмида хид билиш чуқурчаси жойлашган- пайпаслагичлар –туйғу - танаси бўйлаб –туйғу функциясини бажарувчи хужайралар. Нерв системаси Кучсиз дифференсиалланган най –халқум ва ичакдан иборат- халқум деворида кўплаб жабра тешиклари мавжуд- оғиз олди тешиги – оғиз- халқумнинг қорин томонида эндстил –узун тарновча-шилимшиқ ишлаб чиқаради- ўрта ичак- олдинга вараб кетган ўсимтаси жигар- анал тешиги. Овқат хазим қилиш системаси Халқум- 100 жуфтдан ортиқроқ жабра ёриқлари-майда капиляр қон томирлари-жабра олди бўшлиғи- қорин томондан ташқарига Нафас олиш системаси Ёпиқ қон айланиш системаси- иккита юрак орқа ва қорин қон томирлардан иборат- Карбонат ангидирид қорин қон томирига йиғилади- жабраларга майда қон томирлар-жабралар-кислород-орқа қон томири-халқумдан ўтгач битта томирга бирлашади-майда томирлар- барча оргинлар-гемоглабин йўқ-қони рангсиз. Қон айланиш системаси Айриш оргинлари метамер жойлашган нефрийдийлардан иборат- 90 жуфтга яқин қиқа найчалар халқум устида жойлашган – хар бир найча учида бир нечта тешиглар мавжуд-нефростомалар орқали селломга очилади-иккинчи томони билан атреал бўшлиққа очилади-нефростомалар тўғноғичсимон махсус ҳужайралар селоноситлар билан қопланган-тебранувчи киприкчалар-метанефрийдий типида. Айриш системаси Айрим жинсли- жабраолди бўшлиғининг ён томонида 25 жуфт жинсий безлардан иборат- етилган жинсий хужайралар жабраолди бўшлиғига ва ундан ташқарига яни сувга чиқади-тухумлар сувда уруғланади. Кўпайиши Эмбрионал ривожланиши А.О.Ковалевский-бластула ва гоструляция-игнатерилилар ва бошқа умиртқасиз ҳайвонлар-оғиз тешиги иккламчи- иккиламчи тана бўшлиғи селлом мавжуд-иккиламчи тана бўшлиғи селом бирламчи ичакдан хосил бўлади. Атриал кучли ривожланган унинг хажми халқум атрофида жуда қисқарган-Халқумнинг юқори бўлими-ён томонларида-тананинг пастки қисмда- ҳалқум тагида сақланиб қолган. Ривожланиши
