Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

19.3. Ботқоқликлар

Ботқоқлик деб ётқизиқларнинг устки горизонтлари ортиқча намланган ва намликда ўсувчи ботқоқлик ўсимликлари ривожланган майдонларга айтилади. Ер шарида улар 2 млн км² га яқин майдонларни эгаллаб ётади.

Ботқоқлик ортиқча намлик учун шароит яратиладиган барча рельеф элементларида шаклланади. Намланишга мўл ёғингарчилик сабабчи бўлади, шунинг учун ҳам ботқоқликлар нам гумид иқлимли ўлкаларда ҳамда грунт сувларининг дренажига тўсқинлик қилувчи сув ўтказмайдиган қатламлар ер юзасига яқин жойлашган ва бу сувлар сатҳининг юқори бўлишини таъминловчи жойларда ривожланади. Кўпчилик ҳудудларда бундай сув ўтказмайдиган горизонтлар бўлиб музлаган тоғ жинслари саналади. Жойлашган ўрни, айниқса тўйиниши ва ўсимликларига боғлиқ ҳолда пасткамлик, баландлик, оралиқ (континентлар ичида) ва денгизбўйи ботқоқликлари ажратилади.
Пасткамлик ботқоқликлари рельефнинг паст жойларида учрайди ва ўтмишдаги кўлларнинг ботқоқлашган котловиналарини эгаллайди. Улар одатда турли-туман ўсимликлар ривожланишини таъминловчи эриган минерал компонентларга бой грунт сувлари билан тўйинади. Булар яшил мохлар, тростниклар, осокалар ҳамда бутасимон ўсимликлардир (192-расм).

192 - расм. Пасткамлик ботқоқлик ўсимликлари. http://fotoart.org.ua

Баландлик ботқоқликлари сувайирғичларнинг суст ботиқ участкаларида, тепаликларнинг паст нишабликларида ва дарё супаларида жойлашган бўлади. Уларнинг тўйинишида асосан атмосфера ёғин-сочинлари иштирок этади. Бу жойларда грунт сувлари одатда гипсометрик пастда жойлашган бўлади. Атмосфера ёғин-сочинларида минерал тузлар жуда кам учрайди. Шунинг учун ҳам бундай ботқоқликларда озуқа моддаларига талабчан бўлмаган ўсимликлар ривожланади.Оралиқ ботқоқликлари ҳам атмосфера ёғин-сочинлари, ҳам ерости сувлари билан тўйинади.
Денгизбўйи ботқоқликлари денгиз соҳилларидаги пасттекисликларда жойлашган бўлади ва тропик ва субтропик ўлкалар учун характерлидир. Улар кенг ҳудудларни эгаллаб ётади ва прилив вақтида даврий равишда сув билан қопланади. Улар асосан атмосфера ёғин-сочинлари билан тўйинади. Бунда дарахтсимон ўсимликларнинг илдиз тизими сув остида узоқ вақт вақт бўлишга мослашган. Бунга мисол қилиб тропикларнинг мангрли ўсимликларини кўрсатиш мумкин (193-расм).