Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

189- расм. Рападан туз кристалларининг ҳосил бўлиши. http://dead-sea.narod.ru

Шўр кўллар рапасидан тузлар кристалланиб кимёвий йўл билан чўкмага ўтади (183-расм). Кўлларнинг туз таркиби қуйидаги асосий компо-нентларининг миқдори билан белгиланади: НСО₃^1-, СО₃^2-, С1^1-, SO₄^2-, Na¹⁺, K¹⁺, Mg²⁺, Ca²⁺. Унча кўп бўлмаган миқдорда кремний, фосфор ва темир бирикмалари учраши мумкин.
Ўлик денгиз Исроил ва Иордания давлатлари орасида жойлашган дунёдаги энг шўр кўл. Ўлик денгизнинг соҳиллари Ер шаридаги энг паст жой бўлиб, океан сатҳидан 417 метр паст. Унинг жуда шўрлиги туфайли ҳеч бир организм яшай олмайди.
Кўллар устувор компонентларининг юқори минерализация дара-жасига боғлиқ ҳолда карбонатли (содали), сульфатли ва хлоридли турларга бўлинади. Кўп-чилик кўлларда, айниқса чучук кўлларда эриган компонентлардан ташқа-ри жуда майда чанг ва гил зарралари ҳамда планктон организмлар мавжуд бўлади.


19.2. Кўлларнинг геологик фаолияти

Кўлларнинг иши денгиз сув ҳавзаларининг фаолиятига жуда ўхшаш, аммо улардан асосан кўлами билан фарқ қилади. У соҳилни ва тубининг соҳилбўйи қисмини емиради, емирилган материалларни саралайди ва ҳавзанинг ички қисмига ташиб ётқизади.

Кўлларнинг емирувчи геологик иши (кўл абразияси) асосан соҳилбўйи қисмида уринма тўлқинлар таъсирида содир бўлади. Тўлқинлар таъсирида соҳил емирилади ва аста секин чекинади(190-расм). Емирилиш жадаллиги сув ҳавзасининг катталигига боғлиқ. Кичик кўлларда абразия минимал бўлади.
Кўлларнинг еми-рувчи жараёнлари сунъий сув ҳавзаларида батафсил ўрганилган. Баъзи кўлларда 5 йил давомида соҳил 50 м га чекинган.
Умуман олганда, кўлларнинг емирувчи геологик иши иккинчи даражали аҳамиятга эга.