"Mashinasozlik texnologiyasi asoslari" asoskasbiy o’quv fanidan ma’ruzalar matni

11. Ultrafinish usuli

Ultrafinish usuli bilan detallarni sirtqi yuzalariga maxsus materiallar bilan (kiygiz, bez va shunga o’xshash junli materiallar) qoplangan kallaglar (pritirlar) yordamida pardozlov ishlovlari beriladi (12.9-rasm). Bu usul bilan ishlov berishda asosan g’adir-budirlikni kamaytirishga va juda ham toza yuza (R_a-0,007-0,012) olishga erishiladi. Tanavor yuzasini pritir-kallag 12-15 gradus burchak bilan qoplab oladi va unga nisbatan asta-sekin siljitib boriladi. Bu usul yuza tozaligiga yuqori talab qo’yilgan sharoitlarda qo’llaniladi.

12.9-rasm. Aylanuvchi sirtga ishlov berishning
ultrafinish sxemasi.
1- pritir korpusi; 2 – tanavor; 3- brezent bo’shlig’idagi pek yoki toshli (smola) saqich; 4 – almashtiriluvchi silliqlovchi junli mato; 5 – tiragich.
12. Ishqalash usuli (pritirka)
Bu usul bilan ishlov berishda, tanavorning o’ziga qaraganda yumshoqroq materialdan tayyorlanuvchi ishqalash asbobi qo’llaniladi. Tanavorga ishqalab ishlov berish, ishqalash asbobi va tanavor orasida abraziv kukuni va pastalarini joylashtirish orqali olib boriladi. Bunda, dastlabki va yakunlovchi ishqalash usullari ishlatiladi. Dastlabki ishqalash bilan tanavorlarning geometrik shakl xatoliklarini to’g’rilash uchun kerakli bo’lgan yupqa qatlam olib tashlanadi. Yakunlovchi ishqalash bilan etkazilib ishlov berilib tozalik darajalarini oshirishga erishiladi. Bu usul 0,1 mkm aniqlikka va Ra=0,125-0,05 mkm yuza tozaligiga erishishni ta’minlaydi.
13. Silliqlash usuli (polirovka)

Bu usul asosan tanavorlarni yuza tozaligi darajasini oshirish maqsadida qo’llaniladi. Bu usul, tez harakatlanuvchi abraziv lentasi yordamida bajariladi. Lenta esa yumshoq abraziv zarrachalari yoki tosh qumlari surtilgan bo’ladi, shuningdek silliqlash uchun maxsus pasta surilgan kigiz, fetra va bezlar ishlatiladi. Bu usulda lenta tez harakatlanishi yoki tanavorlar tez (aylanma yoki to’g’ri chiziqli) harakatlanishlari zarur.
Silliqlash usulida R_a=0,063-0,015 mkm yuza tozaligiga erishiladi.
Ishqalash usuli bilan silliqlash usulining farqi shundaki, silliqlashda tanavorning geometrik xatoliklari to’g’rilanmaydi, faqat yuqori sifatli yuza olish uchungina ishlatiladi.