"Mashinasozlik texnologiyasi asoslari" asoskasbiy o’quv fanidan ma’ruzalar matni

4. Parmalar bilan ishlov berish

Teshiklari bо’lmagan but detallarda teshiklar parmalar yordamida ochiladi. Bu usul 10-12 kvalitet aniqlikni va R_z=80-40 mkm g’adir-budirlikni ta’minlaydi, bu, aniq teshiklar olishda boshlangich ishlov berish usuli sifatida qо’llaniladi (12.3,a-rasm). Qora teshiklar uchun bir marta ishlov berish bilan kifoyalaniladi.

12.3-rasm. Teshiklarga ishlov berish usullari: (a)- parmalash,
(b)- zenkerlash, (v)- razvertkalash.


5. Zenkerlar yordamida ishlov berish

Zenkerlashni birlamchi parmalashdan keyin yoki tanavorlarni quyish va urib tushirish (proshivka) natijasida olingan teshiklarga ishlov berishda qо’llaniladi (12.3, b-rasm). Birinchi holda zenker tanavorlar qatlamlarining bir-qancha qismini kesib tushiradi, parmalashdan hosil bо’lgan teshik о’qi og’ishini va shakl xatoliklarini tо’g’rilaydi (ayniqsa konduktor moslamada ishlansa). Bu moslamada kо’zda tutilgan zenker yо’naltirgich vtulka (konduktor vtulkasi deb ataluvchi) orqali amalga oshiriladi. Ikkinchi holda zenker tanavor teshigiga tо’g’ri shakl berib о’qini og’ishini tо’g’rilaydi. Quyma va urib tushirilgan teshiklarni zenkerlash 9 kvalitet aniqlikni, R_z=80-40 mkm oralig’idagi g’adir-budirlikni beradi. Parmalashdan keyin zenkerlash еsa 8 kvalitet aniqlikni va R_z=40-20 mkm g’adir-budirlikni ta’minlaydi. Quyma teshiklarni (kulrang chо’yandan tayyorlangan tanavorlar ham kiradi) sovutgichlar yordamida bir marta zenkerlash usulida 9 kvalitet aniqlikka va tozaligi R_z=40-20 mkm yuzalar g’adir-budirligiga еrishiladi.

6. Razvertkalar yordamida ishlov berish
Razvertkalashni tanavorlar teshiklariga yakunlovchi ishlov berish usuli sifatida qо’llaniladi yoki teshiklarni xoninglashdan oldin о’tuvlararo usul sifatida qо’llaniladi (12.3b-asm). Razvertkalash usuli, teshik о’qining еgilishi va siljib qolishi kabi xatoliklarni tо’g’rilay olmaydi, ammo aniq diametrial о’lchamlar olish uchun ishlatiladi.
Teshiklarga qо’yilgan talablarga kо’ra; normal ,aniq va yupqa razvertkalash usullari ishlatiladi. Bu kо’rinishdagi razvertkalash usullari asosan razvertkalar diametrial о’lchamlariga qо’yilgan dopusklarning miqdori bilan farqlanadi (1-jadvalga qarang).
1-jadval