Машиналар ишончлиги ва техник сервис. Machine reliability and maintenance

лизинг хизматидан кенг фойдаланишга алохида эътибор беришимиз керак. 
Контрактация шартномаси маълум қонун-қоидалар асосида тузилиб 
у уч қисмдан иборатдир: 
1. Ишлаб чиқарувчининг жавобгарлиги. 
2. Қабул қилувчининг жавобгарлиги. 
3. Ўзаро томонлар орасидаги моддий жавобгарлик. 
Бу каби жавобгарликни таъминлаш боқимандалик кайфиятидан 
қутилишнинг бош омилларидан биридир. 
Лизинг хизматидан фойдаланишнинг асосий моҳияти-истеъмолчилар 
ѝзига керакли бѝлган мураккаб маҳаллий ѐки чет эл техникаларини уларнинг 

---

нархи баланд бѝлганлиги учун қисқа, ѝрта ѐки узоқ муддатли кредит (қарз) 
олиш ҳисобига уларни арендага олиб фойдаланишдан иборатдир. Лизинг 
ҳақида қуйида алоҳида тѝхталамиз. Шу тарзда нархи баланд техникаларга 
қисқа ѐки узоқ муддатли қарз ҳисобига фойдаланишга ва пиравардида уларни 
маълум йил ѝтгандан кейин 7 йил тѝлиқ ҳарид қилиб олиш имконини беради. 
Бу тизимдан мутахассисларимиз кенг фойдаланиши керак. Акс холда хозирги 
заҳирага танқислик шароитларида юқори унумли рақобатдош техникалардан 
фойдаланиш хѝжалик рахбарларига оғирлик қилиши табиийдир. 
Бозор муносабатларига ѝтиш ѝз-ѝзидан кечмайди, албатта. Унга 
керакли тадбирлар ѝтказиш зарур. Илғор хѝжаликлар ичида қалоқ 
хѝжаликлар ҳам йѝқ эмас. Собиқ кенгаш даврида уларга маълум бюджет 
ҳисобидан маблағлар ажратилар эди. 
Қалоқ хѝжаликларни сағломлаштиришда, аѐқга турғазишда санация 
тадбири мухим ахамиятга эга. Санация, бу образли қилиб айтганда 
“даволаш” деган маънони билдиради. Санация –бу давлат томонидан қолоқ 
хѝжаликларни қайта тиклаш ва ривожланишини таъминлаш учун керакли 
чора-тадбирлар мажмуаси. Санация асосида қолоқ корхоналарнинг зарага 
ишлаши тугатилиб, юқори даромад ва ва фойда келтирувчи корхоналар 
сафига айлантирилади. У иқтисодий жихатдан барқарор бѝлмаган хамда 
зарар кѝраѐтган хѝжаликларни ривожлантириш тадбирларидан иборатдир. 
Корхона рахбари алмаштирилиб янги рахбар тайинланади. 
Хуш, АСМда барпо этилган техник тизимнинг яшаш даврини 
(циклини) узайтириш учун қандай тадбирлар кѝриш талаб этилади. 
Қишлоқ хѝжалиги техникаларига техник хизмат кѝрсатиш даражаси 
хамда таъмирлаш сифатини яхшилаш, мавжуд туман МТП хамда техник 
сервис марказларининг қишлоқ хѝжалик ишлаб чиқариш соҳаси билан ѝзаро 
муносабатларини яхшилаш борасида нима дейиш мумкин.
Янги махаллий техникалар тизимини яратиш ва уларни ѝзлаштириш 
яқин келажакда хал бѝлишига хеч шубҳа йѝқ, албатта. Унга бугун 
Республикамизда етарлича илмий-техник замин яратилмоқда. 
Мустақилликга эришгач республикамиздаги хар бир фуқаро ѝз 
хуқуқларини кенг англай бошлади. Хар биримизда хусусий мулкчилик 
психологияси шаклланиб бормоқда. Бу яхши, келинг биз бироз кухна ва яқин 
тарихга мурожаат этайлик. Кухна ва яқин мозийга қараб иш тутиш фойдадан 
холи эмас. XVIII асрда яшаган буюк француз файласуфи Жан Жак Руссонинг 
умумий ер майдонидек қозиқлар билан ажратиб олиб “Бу меники!” – деган ѝз 
фикрига эга содда қалбли биринчи инсон фуқаро жамиятини, яъни хусусий 
мулк жамоасни барпо қилган ҳақиқий инсон эди – дегани маълум
ҳ
ашл␰б,․ унинг`кирشико␰или о葇иб ташлашг萰, энди туғилг
ర н 
хусысий мулкч8лйкни зурриѐдлик чоғидаѐқ ноұуԴ қилиш қодир бѝлган одам 
чиқмаганида – инсониятнинг бош фожиясини ҳам кѝрган эди у.
Руссо хусусий мулкчиликни тадқиқ қилишда ѝзининг идиалистик 
фикрларида ажойибдир. Лекин у бир томонлама ҳақдир, чунки ҳақиқатнинг 

---

иккинчи ярми – яъни умуман хусусий мулкчиликнинг тарихий истиқболли 
яратувчанлик 
ва 
цивилизацион 
ижобий 
урни 
беқиѐсдир. 
Унга 
Республикасиздан тѝпланган тажриба асос бѝлиши мумкин. Ерга нисбатан 
хусусий мулкчилик Руссо учун жумбоқлигича қолган эди. Хусусий 
мулкчилик масаласи барчамизни ҳам қизиқтириши табийдир. Хусусий 
мулкчилик психологиясини деҳқончилик соҳасида теранг шакллантириш, 
уни пухта эгаллаш Республикамиз фуқаролари ва жамиятимиз учун янги 
кашфиѐт каби жиддий бахо берилмоқда. 
Ўз вақтида Пролетариат доҳийси деб тан олинган К.Маркс “пост 
капиталистик” жамият учун ерга нисбатан хусусий мулкчилика ѝрин 
қолдирмаганлиги маълум. Унинг таъкидлашича қѝл меҳнатига асосланган 
ерга бѝлган хусусий мулкчиликнинг суст ривожланиши “азиат усулидаги 
ишлаб чиқариш” XV асрдан бошлаб шарқнинг ғарбдан тарихий жихатдан 
орқада қолишга асосий сабаб бѝлганмиш, иккинчи томондан Маркс бѝйича 
“азиат усулида ишлаб чиқариш”ни тиқиштиришнинг оқибати, ерга бѝлган 
хусусий мулкчиликнинг йѝқлиги оқибати эди. Ҳа, республикамиз мустақил 
деб эълон қилгунга қидар хусусий мулкчилик психологиясини ѝрганиш 
таъқиқланар эди. 
Қизиқ, буларнинг барчасидан хабардор бѝлган. Руссо ер майдонини 
қозиқлар билан биринчи бѝлиб ажратиб олиб “Бу меники!” – деган инсонни 
лаънатлаш ѝрнига ким билсин, балки, унга буюк хайкал ѝрнатишни маслахат 
берар эдими. Лекин хар холда Кенгаш даврида К.Маркснинг “азиат усулида 
ишлаб чиқариш” жараѐнидаги хусусий мулкчилик борасида танқидий 
фикрларини мутлоқ эслаб ѝтирилмаганлигини алоҳида таъкидлаш лозим. 
Юқоридаги фикрлар асосида табиий равишда хусусий мулкчилик 
психологиясининг шаклланишида, амалий жорий этилишида азиат 
давлатларининг бири бѝлган Ўзбекистон республикаси фуқаролари учун 
алохида аҳамиятга эга эканлигидан далолат беради. Демак ерга бѝлган 
хусусий мулкчилик психологияси биз учун ота меросдир. 
Президентимиз И.А.Каримовнинг саил харакатлари натижасида аграр 
иқтисодиѐтимиз, аграр секторимиз қайтадан янгиланиш босқичини 
кечирмоқда. 
Замонавий 
деҳқончилигимиз 
йилдан-йилга 
жиддий 
такомиллашиб бормоқда. Унда хусусий мулкдорлар, тадбиркорлар синфи 
табора кѝпайтириш, хусусий мулкчилик психологиясини замонавий илм фан-
техника тараққиѐти, ютуқлари омиллари билан янада уйғунлаштиришга кенг 
имкониятлар очиб берилмоқда. Тадбиркорларимиз Президентимиз ҳимоясига 
олинган. 
Бу соҳада фан-техника салоҳиятидан самарали фойдаланишга кѝпроқ 
эътибор берилиши зарур. Бунга мавзу тингловчилари ҳам тегишли саил 
харакат қилишлари кераклиги шубхасиз. 
Рақоботдош, харидоргир чет эл техникалари деҳқончилигимизга кенг 
кириб келмоқда. Энг мухими уларга бѝлган эхтиѐж давлатбошимиз 
И.А.Каримов томонидан кенг қѝллаб-қувватланиб келинмоқда-бу беъжиз 
эмас. Инженерлик касбкорлиги у киши томонидан АСМ ни замон талаблари 
даражасида қайта қуроллантиришга янги-янги имкониятлар очиб бермоқда. 

---

Ҳадисларда таъриф этилишича илм салоҳиятининг ҳам уч офати бор. 
Улардан биринчиси илмни унитиш. Иккинчи илмни севмаганларга илм 
ѝргатиш. Учинчиси эса ѝзини билимдон ҳисоблаб ѝзгалар олдида ѐлғон 
сѝзламоқдир. Бахтимизга илм-фанни қадрловчи, унга катта эътибор берувчи 
нуфузли кадрларимиз бисѐр. Боболаримизнинг бой илмий салоҳиятига 
таяниб уни янада бойитиб бориш- замон талабидир. 
Юқорида аграр секторидаги мавжуд камчиликларни бартараф этишда 
биз энг аввало ѝз илмий-техник салоҳиятимизга, ѝз кадрларимизга 
таянишимиз зарур. Лекин биз бошқа давлатлар тажрибаларидан ҳам кѝп 
ѝрганишимиз керак. 
Оғир иқтисодий ислохатлар юкини кѝтаришдек амалий тажрибаларни 
ѝз бошидан кечирган АҚШ, Буюк Британия, Франция ва Италия каби йирик 
давлатларнинг юксалиш тарихига назар ташлайлик. 
Бу давлатлар ѝз иқтисодиѐтини қайта тиклашда ишлаб чиқариш 
жараѐнини қайта инновациялашга, яъни аграр секторига илм-фан 
ютуқларини кенг жорий килишга кѝпроқ эътибор берганликлари маълум. 
Кенгаш давлати даврида чет эл техникалари истиқболидан анча 
бехабарлигимиз, 
махаллий 
техникаларимизнинг 
рақоботдошлигининг 
пасайишига олиб келганлиги хеч кимга сир эмас. Қуйида илм-фан, ишлаб 
чиқариш, техникалар, улардан самарали фойдаланиш имкониятлари аграр 
секторини янада механизациялаштириш, техникаларга хизмат кѝрсатиш, 
уларни таъмирлашнинг янги истиқболлари ҳақида туҳталамиз. 
Ҳар қандай техник тизим ҳам ҳаѐтимиз каби доимий ѝзгариш, 
ривожланиш жараѐнида бѝлади. Бунга яққол бир мисол кечаги кенгаш 
даврида самарали ҳисобланган пахта териш машиналаримиз ѝз 
рақоботдошлик, харидоргирлик кѝрсаткичларини “Кейс” компанияси 
машиналарига бѝшатиб бергани ҳам маълум. Мана 19 йилдан кейингина 
ВШМ ѝз мавқеъни қайта тиклаб олишга эришди. Хѝжалигимизда янги чет эл 
техникалари билан бирга замонавий махаллий техникаларимиз ҳам кенг 
фойданилмоқда. Шунинг учун бугунги кунда энг мухим масалалардан бири-
бу бузилган техникаларни ѝз вақтида таъмирлаш, МТП ва ТСМ тизими 
хизматидан самарали фойдаланиш хисобланади. Техник сервис, фирмали 
таъмирлаш тизимига ѝтиш замон талаби. 
Хар бир мутахассис илм-фаннинг ривожланиш босқичларини чуқур 
англаб олмасдан туриб замон талаблари даражасида хѝжалик юритиши 
мумкин эмас, чунки хар қандай ишлаб чиқариш тамоиллари сингари техник 
тизими ҳам ѝз “яшаш циклига” эга (7-расмга қаралсин). 

---