Машиналар ишончлиги ва техник сервис. Machine reliability and maintenance

 
3 – расм. Бозор иқтисодиѐти шароитида пахта териш машиналарининг 
ишлаш қобилиятини тиклаш ишларининг технологик кетма-кетлиги-
кетлиги. 
Дилер 
Хѝжалик 
Пахта териш машинаси 
Ишлаш қобилияти бузилган 
Дастлабки экспертиза 
Қабул қилинган ечим 
Иш ҳажми, номенклатура ва нархини келишиш 
Базавий деталларнинг технологик холатини 
бахолаш 
Узелларнинг техник холатини баҳолаш 
Бузилган узелларни алмаштириш 
Махсус устахона ( техник 
сервис маркази) 
Териш 
машинасини 
прокатга бериш 
Чиниқтириш 
Тузатиш ишлари 
Тестли синаш 
Ишлаб чиқаришда 
фойдаланиш 

---

4 – расм. Ихтисослаштирилган устахоналарда пахта териш машиналари 
агрегатларнинг ишлаш қобилиятини тиклаш ишларининг технологик 
кетма-кетлиги. 
 
Пахта териш аппарати 
Дастлабки экспертиза 
Хулоса 
Янги деталлар 
Ишдан чиққан 
агрегатларни 
алмаштириш, 
таъмирлаш ишлари ва 
профилактик 
тадбирлар 
Чиниқтириш ва тестли 
синаш 
Хақиқий бажарилган 
ишларнинг нархини 
аниқлаш 
Чиниқтириш ва тестли 
синаш 
Хақиқий бажарилган 
ишларининг нархини 
аниқлаш 
Техник сервис 
маркази шароитида 
таъмирлаш 
Тозалаш 
Базавий 
деталларнинг техник 
холатини баҳолаш 
Узелларнинг 
техник холатини 
аниқлаш 
Профилактик 
тадбирлар 
Йиғиш 
Пахта териш 
аппаратини 
хѝжаликка бериш 
Узелларга бѝлаклаш 
Тозалаш 
Узелларга бѝлаклаш 
Тозалаш 
Деталларнинг техник 
холатини баҳолаш 
Деталларни 
таъмирлаш ва 
тиклаш бѝйича 
махсус устахона 
Жамлаш 

---

5-расм. Ҳозирги кунда фаолият кўрсатувчи МТП бошқариш 
структураси. 
МТП 
(вилоятлардаги пахта териш машиналарига оид) 
Вилоятлардаги 
ширкат 
хѝжаликлари 
устахоналари 
Районлардаги 
ширкатлараро 
устахоналар 
Районлараро 
агрегатларни 
таъмирлаш 
устахонаси 
Вилоятлардаги 
пахта териш 
агрегатлари 
деталлари бѝйича 
махсус устахона 
Ширкат, фермер ва 
бошқа 
хѝжаликлари 
марказий 
таъмирлаш 
устахоналарида 
қишлоқ хѝжалик 
машиналарига 
техник хизмат 
кѝрсатиш ишлари, 
уларнинг ишга 
яроқлилик 
холатини аниқлаш, 
ишга яроқсиз 
агрегатларни ишга 
яроқлилари билан 
алмаштириш 
ишларини олиб 
бориш 
Районлардаги 
хѝжаликлараро 
устахоналар 
ишлаб чиқариш 
қуввати кичик 
бѝлган ҳусусий 
ѐки акциядорлик 
ширкатлари 
ѝртасида ѝзаро 
арендага олинган 
ѐки шу 
хѝжаликларга ТХК 
хуқуқини олган 
бѝлиб, 
техникаларга 
кѝрсатиладиган 
хизмат ишлари ва 
уни ишга 
яроқлилигини 
таъминлашга оид 
ишлар бажарилади 
Районлараро 
агрегатларни 
таъмирлаш 
устахонаси шу 
районларда 
ихтсослашган 
махсулотга, 
қишлоқ 
хѝжалик 
техникалари 
агрегатларини 
таъмирлаш 
ишлари 
бажарилади 
Вилоятлардаги 
қишлоқ хѝжалик 
машиналари 
деталларини 
таъмирлаш махсус 
устахоналарида 
(МТУ) ҳар бир 
машина 
деталларини 
таъмирлаш 
технологияси 
бѝйича 
туркумларга 
бѝлинади ва иш 
ҳажмига қараб бир 
неча устахоналар 
ташкил қилиш 
мумкин. 

---

Вилоят “Агроқишхѝжтаъминотаъмир” бошқармаси 
6 – расм. Қишлоқ хўжалиги машиналарининг ишлаш қобилиятини таъминлаш ишларини бошқаришнинг 
замонавий структураси. 
Эхтиѐт қисмлар савдо базаси 
Агрегатларни таъмирлаш махсус 
устахонаси 
Таъмирлаш ишлаб-чиқариш 
корхонаси 
Эхтиѐт қисмлар 
савдо 
омборхонаси 
Умумий ишларга 
мѝлжалланган 
устахона 
Автомобил ва 
тракторларга 
ТХК бѝйича 
хизмат 
Техник 
алмаштириш 
пункти 
Бошқа райондаги 
хѝжаликлар 
Тракторларга ТХК оид хизмат 
Автомобилларга ТХК оид хизмат 
М Т П 
МТУ 
Оддий қишлоқ хѝжалик 
машиналари 
Транспорт 
тракторлари 
Хайдаш 
тракторлари 
Ерга ишлов 
берувчи 
тракторлар 
Мураккаб ҚХМ 
Ширкат ва бошқа 
хѝжаликлар 
Ширкат ва бошқа 
хѝжаликлар 
Ширкат ва бошқа 
хѝжаликлар 
Ширкат ва бошқа 
хѝжаликлар 
Ширкат ва бошқа янги 
типдаги хѝжаликлар 
Ўсимликларга кимѐвий ишлов бериш техникаси 
Автотранспорт 
Нефт хѝжалиги 
Ширкат хѝжаликлари 
Ширкат хѝжаликлари 
Ширкат хѝжаликлари 

---

Ўзбекистон Республикасида техник сервис хизмати тармоғининг 
хозирги холати
2
ишда кенгроқ ѐритилган. Унда қуйидаги истиқболли 
йѝналишлар таҳлил қилинган: 
-техник 
сервис хизмати талабларини хисобга олган холда 
иқтисослашган ва марказий таъмирлаш устахоналарида (МТУ) замонавий 
техникаларнинг конструкциялари, таъмирлаш ва тиклаш технологияларини 
янада такомиллаштириш; 
-машиналарнинг деталларини ясаш ва таъмирлаш жараѐнида уларнинг 
мустаҳкамлигини, ейилишга чидамлигини ошириш асосида АСМ-да эҳтиѐт 
қисмларга ва ашѐларга бѝлган танқисликнинг олдини олиш; 
-дунѐвий ютуқлар даражасида яратилган ишчи қурилмаларининг 
ейилган деталларини тиклашда энг мақбул техника ва технологиялардан 
фойдаланиш. Ейилган деталларни совутувчи - ҳимояловчи ва эрозал ѐки буғ 
мухитида эритиб қоплаш технологияларидан кенг фойдаланиш;
-таъмирлаш ва хизмат кѝрсатиш тизимига, фирмали техник сервис ва 
фирмали таъмирлаш хизматларидан кенг фойдаланиш; 
-фирмали хизмат кѝрсатиш ва таъмирлаш тизимини АСМ-га изчил 
жорий қилиш учун бакалавр ва магистр каби юқори малакали инженер- 
техник мутахассисларини ва олимларни тайѐрлаш салоҳиятини кѝтариш, 
таъмирлаш ва хизмат кѝрсатиш тармоғини янада такомиллаштириш; 
-муқобил машина-трактор парклари тузиш орқали техник хизмат 
кѝрсатиш соҳасида рақобат муҳитини шакллантириш. 
Бу йѝналишдаги охирги масалаларни ечишга эндигина илк қадамлар 
қѝйилмоқда. Таъмирлаш ва техник сервис тармоғидаги рақобат мухитнинг 
пастлиги етиштирилаѐтган қишлоқ хѝжалик махсулотлар таннархини 
ортишига олиб келмоқда. Фермер ва бошқа хѝжаликда хизмат қилувчи 
фуқароларнинг ѝз мехнатларига яраша ойлик олишларига салбий таъсир 
этмоқда. 
Бундай холатдан чиқиш учун нималар қилиш керак? 
Албатта бугун аграр секторини замонавий техника ва технологияларсиз 
тасаввур эта олмаймиз. 
Хуш, илм-фан махсули бѝлган техник тизимнинг номуқобил томонлари 
ундан фойдаланиш жараѐнининг қайси босқичида кѝпроқ намоѐн бѝлади. 
Техник тизимнинг яшаш циклини узайтириш учун нима қилиш керак деган 
савол туғилиши шубхасиз. Бу масалани ѐритишдан аввал келинг, бозор 
иқтисодиѐтни чуқурлаштириш муаммоларини тахлил қилиб кѝрайлик. 
Хозирги қунда қишлоқ хѝжалик корхоналарининг зарар билан 
ишлашларининг асосий сабабларидан бири хосилдорликнинг кам олиниши 
ва унга сарфланган умумий харажатларнинг-яъни иш ҳақи, уруғ, ѝғит, 
пестицидлар ҳамда асосий ишлаб чиқариш воситаларининг амортизация 
ажратмалари каби харажатларнинг меъѐрдан ортиқча сарфланиши 
натижаларидир. 
Уларнинг самарадорлигини ошириш учун мулкка бѝлган муносабатни 
ѝзгартириш, харажатлар миқдорини камайтириш имкониятларини қидириб 
топиш, янги техника ва илғор технологияларни хѝжалик ѐки корхоналарга 

---

кенг жорий қилиш, уруғлар навини олий пахта, дон ѐки такрорий экин уруғ 
навларини яратиш, танлаш ҳисобига яхшилаш, иқтисодий ислохатларни 
ишлаб чиқаришга кенг жорий қилиш эвазига эришиш мумкинлигини эсдан 
чиқармаслик керак. Биз АСМ-даги барча соҳаларни эркинлаштириш, 
қонуний асосга қуйишга изчил киришдик. Лекин, афсус, унинг савия ва 
самарадорлиги хали замон талаблари даражасида эмаслигини кѝрамиз. 
Қишлоқ 
хѝжалигида 
ишлаб 
чиқаришни 
бозор 
иқтисодиѐти 
муносабатларига ѝтказиш жараѐни янги техника, технология ва ишлаб 
чиқаришни янгидан ташкиллаштириш муаммоларини хал қилишда янгича 
ѐндошишни ва бу борада энг асосийси боқимандалик кайфиятига бархам 
беришни тақозо этмоқда. 
Бу ѝз навбатида қѝшимча маблағлар талаб этади. Бу каби янги 
муаммони хал қилишда чет эл инвестицияларидан фойдаланишни тақоза 
этмоқда. Ишлаб чиқаришни янги бозор муносабатларига ѝтказиш жараѐнида 
корхоналарда хусусий тадбиркорликни, кичик ва ѝрта хусусий ишлаб 
чиқариш корхоналарини ташкил қилиш ҳисобига янги иш жойларини яратиш 
Президентимиз таъкидлаганидек, қишлоқга саноатни олиб келишдек энг 
мухим муаммони хал қилишга ѐрдам беради. Янги қабул қилинган 
инвестиция қонуни бѝйича инвесторларга маблағ самарали сарфлаш учун 
тегишли шарт-шароитлар яратиб бериш керак. 
Махсулот етиштириш жараѐнида юқорида қайд этилган харажатларни, 
яъни 
маъсулот 
таннархини 
камайтириш 
хозирги 
кундаги 
иқтисодиѐтимизнинг энг долзарб устивор масалаларидан бири ҳисобланади. 
Корхоналарнинг ишлаб чиқариш фаолиятини йѝлга қѝювчи бош омиллардан 
бири бизнес режа ҳисобланади. Бизнес режа корхона рахбари ва 
мутахассислар бошчилигида ҳар бир йѝналишда тузилиши шарт. Афсус, бу 
борада 
кѝпчилик 
рахбарларимиз 
сусткашликка 
йѝл 
қѝймоқда. 
Республикамизда бизнес-режани тузиш тартиби 1996 йилда “Мулкдор” 
рѝзномасида эълон қилинган. 
Бизнес режа – юридик ҳужжат, тадбиркорликни амалга оширишга оид 
чора тадбирлар мажмуаси, уни жисмоний ва юридик шахслар тузишлари 
мумкин. У бир неча қисмдан иборат бѝлиб ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, 
қишлоқ хѝжалик махсулотларини қайта ишлаш, уларни экспорт қилиш ва 
бошқа муҳим йѝналишлар ѐритиб берилган. 
Биз АСМни ислоҳ қилишда контрактация шартномаларини тузишга,