Quriqozon, quruqqozon — yuz qabilasi tarkibidagi urug\ Shu bilan birga qurqozon, qoraqozon, qozonsherik deganda qishloq jamoasi birgalashib ishlash tizimi tushunilgan. Zomin, Bulung’ur, Jomboy turnanlarida Qurqozon (Quriqozon) degan qishloqlar bor.
Qurum — tog’ yonbag’irlarida tepadan tushgan tog’lar uyumi; q. Qurum, g’o’rum.
Qo’ytosh — yumaloq qattiq xarsang tosh. Unda-bunda sochilib yotgan toshlar uzoqroqdan qaraganda yoyilib yurgan qo’y podasiga o’xshaydi. o’zbekistonda Jizzax viloyati g’allaorol tumanida, Qirg’izistonda Quytosh, Qozog’istonda Qo’ytas toponimlar bor.
Qo’l — daryo, soy, daryo tarmog’i, soylik, vodiy. Qadimgi turkiy tilda qo'l — "vodiy", "quruq soylik". o’rxun-Yenisey yodgorliklarida g’ul — "daryo havzasi", "past tekislik". Shimoliy Kavkazda qo’l "yassi jar", Ozarbayjon, Turkiyada "daryo tarmog’i", turkmanlarda (go'l) "qum tepalari orasidagi pastlik joy", mo’g’ul tilida go'l - "daryo'\ ba'zan "botqoqli ko'l", Gobi cho’lida "quruq o’zan", Tataristonda qo'1 — daryo irmog’i, "o’zan", tlsoylik". Bobur mirzoning mana bn gaplariga e'tibor qiling: "Qo’Ining ichi kishi mamaridin yirog’ xilvat yo'l, qo'l yuqori-o’q yurub, suvni o’ng qo’lga qo’yub, yana bir quruq qo’lga kirduk. Erta namozdigar bor edikim, qo’ldan tuzga chiqildi". Bobur bunda qo'l deganda "o’ng tomon"ni tushungan, ikkinchi ma'noda qo'1 deganda suv oqadigan soylikni tushungan. Suv boimagan soy-likni ifoda etish uchun "quruq qoT', "suvsiz qo'l" iboralarini
ishlatgan: "Ul domanadin ko’chub, g’arbka boka yurub, bir suvsiz qo’lda tushuldi".
Professor K.K. Yudaxin qirg’iz tilida qo'1 so'zi mustaqil holda ishlatilmaydi, faqat geografik nomlar tarkibida uchraydi deydi. Fikri-mizcha, qirg’iz va qozoq tillarida qo 7 so(zi mustaqil ma'noga ega. Masalan, qo'1 ariq o’sha qo'1, ya'ni"tarmoq" so’zidan tarkib topgan: bosh ariqdan chiqariladigan "kichik ariq" - shoxobcha ariq demakdir. Qozoqlarda qo’lat - "tog’ vodiysi", qirg’izchada qo’lo’t "ikki qir orasidagi cho’zinchoq soylik" degani. Qashqadaryo viloyatida kichik bir ariq suvni bir qo'1 suv deyishadi.
Qo’l so’zidan tarkib topgan toponimlar, asosan gidronimlar Qirg’iziston bilan Qozog’istonda ayniqsa ko’p: Muzqo'1, Norinqo’I, Oqqoi, MariqqoM, Qoraqo'1 va b. Bunday nomlar o’zbekistonda ham bor: NorinqoM (Samarqand viloyati), Qizilqoi (Buxoro viloyati), Qumqo'1 (Ohangaron tumani). Tojikistonda Shahriston dovoni yaqi-nida esa Oltinqoi degan soylik bor.
Togii Oltoy avtonom oblasti hududida ham qo 7 so’zidan tuzilgan daryo nomlari uchraydi: Boyqoi, OraqoM, Qoraqo'1 va h.k. Bunday komponentli gidronimlar Mo’g’ulistonda ayniqsa ko’p: Orxon-gol, Tola-gol, Onon-gol, Tuin-gol, Xalxin-gol, Ider-gol va b.
Shunday qilib, qo'l (gol-go'l) komponentli toponirnlar juda katta hududda - Sibir va Mo’g’ulistondan tortib Qozog’iston va o’rta Osiyoda, shuningdek, Shimoliy Kavkaz va Zakavkazeda ham uchray-di (Arazin golu — Araks daryosining tarmog’i).
Do'stlaringiz bilan baham: |