Ma’ruzalar matni 1- ma’ruza: dinshunoslik faniga kirish. Reja


Ibrohim Ibn Adqam, Abu Yazid Bistomiy, Mansur al-Xalloj, Abu Bakr ibn Muso al-Vasitiy al-



Download 0,57 Mb.
bet7/125
Sana12.01.2022
Hajmi0,57 Mb.
#306888
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   125
Bog'liq
MA’ruzalar matni 1- ma’ruza dinshunoslik faniga kirish. Reja D-fayllar

Ibrohim Ibn Adqam, Abu Yazid Bistomiy, Mansur al-Xalloj, Abu Bakr ibn Muso al-Vasitiy al-
Farxoniy,   as-Sulomiy,   Yusuf   Hamadoniy,   Axdoad   Yassaviy,   Najmiddin   Kubro,   Jaloliddin
Rumiylar  o’rta   asrlarda   Turkiston,   Xuroson   va   Eronda   etishib   chiqib   tasavvuf   madaniyatini
rivojlantirishga munosib hissa qo’shganlar.
Bundan   tashqari   bu   davrda   boshqa   mamlakatlarda   xususan   arablardan   etishib   chiqqan
mutasavviflar  Zunnun Misriy, Hasan al-Basriy, Ibn al-Farid, Ibn al-Arabiy  va boshqalar ham
tasavvuf rivojiga o’z salmoqli hissalarini qo’shdilar.
Tasavvuf ta’limotida borliq, bilish muommosi, axloqiy kategoriyalar kabi inson hayoti bilan
bog’liq ko’pgina narsalarga munosabat bildirgan.
Bu ta’limot bo’yicha bilishdan maqsad bu ilohiy mohiyatni, ilohiy haqiqatni bilishdir. Ya’ni
bilish (ma’rifat) ilohiy kuchning uning barcha artibutlari (xossalari, xususiyatlari) bilan bilishdan
iborat.
Islom falsafasi shakllangandan so’ng o’rta asr musulmon madaniyati, ma’naviy hayotga oid
masalalarni bemalol mushohada qilish imkoniyatiga ega bo’ldi. Bu Markaziy Osiyo halqlari milliy-
diniy mafkurasining shakllanishiga kuchli ta’sir etdi. Yana bu falsafada imon butunligi, e’tiqod
sobitligi uchun kurash jarayonida diniy bag’rikenglik, sabr-toqatlilik va hurfikrlilik mayllariga ham
yo’l ochildi.  Shuning uchun bu davrda turli din vakillari  o’rtasida  muhim masalalar  yuzasidan
muhokama va munozara qilish imkoniyati vujudga keldi.
Islom falsafasidagi g’oyaviy bagrikenglik tufayli, uning mazmunida dunyoviy-ratsionalistik
va insonparvarlik mayllari kuchayiib, umumbashariy ahamiyat kasb eta boshladi. XII asrga kelib
musulmon madaniyati va islomning xuquqiy sistemasi-Shariat (Marg’inoniy va boshqalar) ishlab
chiqildi.
Kalom  falsafasiniig   yirik   yo’nalishi   vakillaridan   biri   -mo’’taziliylardir.   Ular   Damashq   va
Bag’dod xalifaligi hayotida VIII-IX asrlarda muhim o’rin tutganlar. Al-Hasan al-Basriy (vafoti 728
yil) davrasidan shogirdlari Vosil ibn Ato (vafoti 748 yil) va Amr ibn Ubay (vafoti 761 yil) ajralib,
alohida bo’lib chiqadilar va «mo’’tazila» (ajralganlar) nomini oladilar. Ular al-adliyyun, al-adliyya,
axl al-adl; axd al-adl vat-tavhid kabi nomlar bilan ham atalganlar. Bu nomlar ular tayangan besh
asosning dastlabki ikkitasi bilan bog’langandir. Mo’’taziliy  Abul Huzayl al-Allof  (849 yil vafot
etgan) davriga kelib tugal yoyilib bo’lgan bu besh asos quyidagilar: 1) «Adolat» (al-adl) ilohiy
adolat insonning iroda erkinligini taqozo etadi. Alloh faqat yaxshilik (al-aslah) ijodkori bo’lib, u
umr davomida belgilab qo’ygan narsalar tartibining buzilishiga yo’l qo’ymaydi. 2) «Yakkaxudolik»
(at-tavhid) Allohning yagonaligini e’tirof etish, ko’pxudolik (politeizm) va xudoni odam qiyofasida
tasavvur   qilish   (antropomorfizm)ni   inkor   qilish.   3)   «Va’da   va   taxdid»   (al-va’d   val-vaid)-
5

mo’’taziliylar bilan birga xorijiylar ham e’tirof etgan bu qoidaga ko’ra Xudo mo’minlarga jannat,


kofirlarga   do’zax   va’da   qilgan   bo’lsa,   o’z   va’dasida   turishi   lozim,   ya’ni   Payg’ambar   (s.a.v.)
shafoatlariyu, Allohning Rahmon, Rahimligi ham yordam bermasligi kerak. Chunki inson xatti-
harakati   uchun  to’liq   javob   berishi  lozim.  4)  «Oraliq   holat»   (al-manzila  baynal  -  manzilatayn)
-gunoh kabira qilgan musulmon mo’minlar katoridan chiqariladi (murji’lar fikriga qarshi), lekin
kofir bo’lib qolmaydi  (xorijiylar  fikriga  ko’ra), balki  oraliq hayotda bo’ladi.  Bu qoida birinchi
mo’’taziliylarniig Hasan al-Basriy davrasidan ajralib chiqishiga sabab bo’lgan edi. Hasan al-Basriy
unday musulmonlarni munofiq deb hisoblagan. 5) «Yaxshilikka da’vat va yomonlikdan qaytarish»
(al-amr bil-ma’ruf van-nahy anil-munkar) - barcha vositalar bilan (zo’rlik qilib bo’lsa xam) bu
hukm bajarilishi lozim.
Abbosiylar xalifaligi davrida al-Mamun (813-833) va uning izdoshi al-Mutasim (833-842) va

Download 0,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   125




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish