Маърузалар 1-маъруза фармацевтик биоэтиканинг тарихи ва замонавий ҳолати

Талаба билимини текшириш учун саволлар
1. Фармацияда биоэтиканинг долзарб аҳамият касб этиши сабаблари нимада?
2. Фармацевтик биоэтиканинг асосий масалалари?
3. Жаҳон Хелсинки декларациясининг қабул қилинишига қайси воқеалар ва қачон сабабчи бўлди?
4. Хелсинки-Токио декларациясининг мазмуни?
5. Дориларни клиник синовдан ўтказишда иштирок этувчи пациентларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш зарурияти нимада намоён бўлди?
6. Этика қўмиталари нима учун тузилди?


Биоэтканинг халқаро ҳуқуқий жиҳатлари:

Маълумки, соғлиқ-саломатликка бўлган ҳуқуққа оид энг муҳим ахлоқий нормаларни норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда акс эттириш орқали биоэтика муаммолари ҳуқуқий тартибга солинади. 

Гиппократ қасамёдини илк тиббий этика кодекси де­йиш мумкин. У бутун ду­нёда ва барча даврларда бош­қа врачлик қасамёдлари яратилиши учун андоза вазифасини ўтади. Табиийки, унинг баъзи қоидалари эскирди, лекин шунга қарамай у ҳамон ўз аҳамиятини йўқотган эмас. Жаҳон табобат ассоциацияси (1948)­нинг Женева декларацияси (1994) Гиппократ қасамёди қоидаларига асосланади. Улар­­нинг аксарияти мамлакатимизнинг амалдаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларида ҳам ўз ифодасини топган. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) Европада мижоз ҳуқуқларини ривожлантириш ҳақи­даги декларацияни қабул қилди (Европада мижоз ҳуқуқлари бўйича Европа кенгаши, 1994). Бундан таш­қари, Жаҳон табобат ассоциацияси (ЖТА) томони­дан кўплаб ҳужжатлар, жум­­ладан, Тиббий этика халқаро кодекси, шунингдек, врач этикаси нормалари ва касбий хулқ-атворини белгиловчи: врачлар ўртасидаги мулоқот эркинлиги ҳақи­даги (1984), врачнинг мустақиллиги ва касбий фаолияти тўғрисидаги (1986), тиббий кадрлар тайёрлаш ҳақидаги (1986), врачларнинг ўз мажбуриятларига лоқайд­лик билан қараши тўғрисидаги (1992), врачларнинг ўз жонига қасд қилувчиларга ёрдамлашиши ҳақидаги (1992),­ телетабобат ва тиббий этика тўғрисидаги (1992), врачларнинг тиббий органларни трансплантация қилишдаги хулқ-атвори ҳа­қидаги (1994) ва бошқа ҳужжатлар қабул қилинган.
Охирги йилларда ЖССТ соғлиқни сақлашга оид турли-туман дастурларни «Саломатлик ҳамма учун» стратегияси билан тўлдиришга қаратилган кенг кўламли ва мураккаб вазифани амалга оширишга интилмоқда. Бу тиббий хизмат сифатини сезиларли даражада яхшилаш ва ундан ҳамманинг фойдалана олишини таъминлашни назарда тутади. ЖССТ томонидан 1991 йили ишлаб чиқилган соғлиқни сақлаш масалаларида тенглик томойиллари ва концепцияси, ушбу масалаларда адолатни таъминлаш стратегия­си ва сиёсати соғлиқни сақлаш сектори бошқа кўплаб вазифаларни бажаришдан ташқари адолатни таъминлаш ва саломатликни мустаҳкамлашга ҳам ҳисса қў­шиши кераклигини белгилаб беради. Ушбу ёндашув Ўзбекистонда соғлиқни сақлаш учун ҳам муҳим аҳамиятга эга.
1994 йили Тиббий фанлар халқаро ташкилотлари кенгаши (CIOMS)нинг 28-конференциясида ЖССТ концепцияси асосида мавзумиз учун катта аҳамиятга эга бўлган «Биоэтика учун глобал кун тартиби» декларацияси тузилди.
Бугунги кунда соғлиқ-саломатликка бўлган ҳуқуқ­нинг биоэтик жиҳатларини тартибга солувчи кўплаб хал­қаро ҳужжатлар мавжуд, шунингдек, инсоннинг соғ­лиқ-саломатликка бўлган биоэтик ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган махсус халқаро дастурлар амалга оширилмоқда. Соғлиқ-саломатликка бўлган ҳуқуққа мос равишда биоэтика ҳам Иккинчи жаҳон уруши туга­гандан кейин жа­дал ривож­ла­на бошлади. Ўша давр­лар­да иш бошлаган ЖТА, Тиббий фанлар халқаро ташкилотлари кенгаши, ЖССТ, БМТ ва унинг ихтисослашган ташкилотлари биоэтика ва соғлиқ-саломатликка бўлган ҳуқуқлар бўйича халқаро ҳужжатлар, жумладан, врачлар учун этика ко­декслари: 1947 йилги Нюрнберг кодекси, 1948 йилги Табобат этикаси кодекси (Женева), 1962 йилги ЖТАнинг биотиббий тажриба ва тадқиқотлар тўғрисидаги Хельсинки декларацияси (унга 1964, 1975, 1983 ва 1989 йиллари ўзгартишлар киритилган), 1987 йилги Европа тиббий этикаси тамойиллари (Париж)­ни қабул қилдилар.