Маърузалар 1-маъруза фармацевтик биоэтиканинг тарихи ва замонавий ҳолати

17-18 - МАЪРУЗА
ФАРМАЦЕВТНИНГ ЭТИК КОДЕКСИ ТАМОЙИЛЛАРИ.
Фармацевтиканинг ахлоқий кодексидан келиб чиқадиган ахлоқий меъёрлар ва профессионал мажбуриятлар мавжуд;
- беморнинг (бемор-мижознинг) манфаатлари корхоналарнинг тижорат манфаатларидан устунлик қилади;
- фармацевт шахснинг даволашни танлаш эркинлигига ҳуқуқини тан олишлари керак;
- фармацевт хасталик ҳақидаги ахборотнинг махфийлигини (ишончлилигини) ҳурмат қилиши керак;
- фармацевт ҳамкасблари ва бошқа профессионал ташкилотлар билан ҳамкорлик қилиш, соғликни сақлаш, даволашни яхшилаш ёки касалликларни олдини олиш учун;
- фармацевтнинг касбий билимлари ва кўникмаларини сақлаш ва ривожлантириш зарурлигини эътироф этиш;
- дори муомаласи соҳасида ахборот ва реклама фаолиятини амалга оширишда фармацевтика ахлоқ меъёрларига риоя қилишлари шарт;
- Фармацевтика ходимининг билимларини ғайриинсоний мақсадларда ишлатиш ҳуқуқи йўқ.
Коднинг қиймати (функцияси):
1) фармацевтика фаолиятини тартибга солиш бўйича турли ахлоқий ва ҳуқуқий ёндашувларни бирлаштиради;
2) мураккаб ва зиддиятли ҳолатларда (ахлоқий, ҳуқуқий, профессионал нуқтаи назардан) қарор қабул қилиш учун фармацевтика қоидаларини беради;
3) нотўғри қарор қабул қилиш ва уларнинг салбий оқибатларини камайтириш;
4) касбий фаолиятни баҳолаш мезонларини кўрсатади;
5) фармацевтларни нотўғри даъволардан ҳимоя қилади;
6) фармацияда маънавий ҳолатларни мустаҳкамлашга кўмаклашади;
7) фармацевтлар профессионал жамоасини ахлоқий муносабатлар ва ахлоқий масъулият асосида бирлаштиради.
Фармацевт профессионал фаолиятида янги функциялар
Фармацевтика профессионал шифокор сифатида
Фармацевтика маҳсулотлари бозорини очиш билан аҳоли кенг миқёсли маҳаллий ва хорижий гиёҳванд моддаларга, замонавий тиббий маҳсулотларга бепул кириш имконига эга бўлди. Бугунги кунда фармацевтика меҳмонларига рецепт ва рецептсиз дори-дармонларнинг катта миқдори таклиф этилади.
Кичик касалликларни даволашда аҳоли тобора кўпроқ ўз соғлиғи ҳақида ўз нуқтаи назарларига таянади ва биринчи навбатда, фармацевтлардан маслаҳат сўрайди.
Кўпгина ҳолларда, мижоз томонидан ҳаво ҳимоясини танлаш асосан фармацевтика томонидан таъсирланади, унинг маслаҳати кейинчалик ушбу маблағларни сотиб олаётган истеъмолчилар томонидан амалга оширилади.
Шу муносабат билан, фармацевт
1) мижоз ўз-ўзини даволаш учун дори воситалари навбати ҳақида тўлиқ маълумот олишини таъминлаш учун кўп ҳаракатларни амалга ошириши керак;
2) ахлоқ тузатиш муассасасида мавжуд бўлган мавжуд бузуқлик тўғрисида хулоса чиқариш учун, масалан, аломатлар ҳақида батафсил маълумот олиш керак;
3) у шунингдек дори воситаларининг аллақачон олинганлиги ҳақида сўрашга мажбурдир;
4) бунинг асосида фармацевт шифокорга жиддий касалликни кўрсатиши ёки йўқлигини аниқлаши мумкин;
5) агар белгилар "зарарсиз" бўлиб чиқса, фармацевт гиёҳванд моддаларни истеъмол қилиш тўғрисида маслаҳат бериши керак;
6) Бундан ташқари, агар тавсия этилган белгилар дорини олганидан кейин йўқолмаса, маслаҳат шифокорга боришни тавсия қилиши мумкин.
7) юқорида айтиб ўтилганларга қўшимча равишда аҳолини соғлом турмуш тарзи, ўзини ўзи даволаш асослари ва оммавий ахборот воситалари орқали оммавий ахборот воситаларидан тўғри фойдаланиш, оммабоп адабиётлар, маъруза ва ҳоказоларни ўргатиш зарур.
Шундай қилиб, аҳоли саломатлигини таъминлаш ва масъулиятли ўзини ўзи даволаш концепциясини амалга ошириш учун фармацевтларнинг "профессионал шифокор" ролини фаол иштироки бугунги вазифадир
1) Фармацевтнинг асосий масъулияти - ҳар бир беморнинг фаровонлигини таъминлаш.
2) фармацевтлар барча беморлар билан бир хил муносабатда бўлишади. Ушбу принципни Женева декларацияси позицияси билан таққослаш мумкин: "Мен диний, миллий, ирқий, сиёсий ёки ижтимоий сабабларни беморга нисбатан менинг бурчимни бажаришимга йўл қўймаслигимга йўл қўймайман";
3) фармацевт шифокорнинг даволаниш ҳуқуқини танлаш ҳуқуқини ҳурмат қилади. Даволаш режаларини ишлаб чиқиш жараёнида фармацевтлар иштирок этадиган ҳолларда у беморнинг билимлари билан амалга оширилганлигига ишонч ҳосил қилиши керак. "Касбий хатти-ҳаракатлар қоидалари" бу принципни бироз бошқача тарзда ифодалайди: "Фармацевт мижознинг мустақиллиги ва қадр-қимматини ва унинг даволаниши билан боғлиқ қарорлар тўғрисида хабардор бўлиш ҳуқуқини ҳурмат қилади";
4) фармацевтика беморнинг махфийлик ҳуқуқини ҳурмат қилади ва ҳимоя қилади. Гиппократ қасамига кўра, "даволаниш даврида ва даволанмасдан инсон ҳаёти ҳақида ҳеч нарса эшитмаган ёки эшитишим керак, шунинг учун уни ошкор этмаслик керак, бундай нарсаларни сир сақлаш ҳақида жим туришим керак";
5) фармацевт ҳамкасблар ва бошқа мутахассислар билан ҳамкорлик қилади ва уларнинг қиймат тизими ва касбий малакаларини ҳурмат қилади;
6) фармацевт ўз профессионал муносабатларида ҳалол ва ишончли;
7) фармацевтлар ҳар бир инсонга ва умуман жамиятга хизмат қилади. "Фармацевт ўз ва бемор ўртасида ривожланадиган ишончли алоқаларни ҳурмат қилади." Кодекс "фармацевт-бемор" тизимидаги муносабатларни ҳисобга олган ҳолда, кодексда "фармацевт ўзга касб эгаси томонидан жамият томонидан эътироф этилган ишончга жавобан ахлоқий мажбуриятларга эга" деб ҳисоблайди;
8) фармацевт ўз профессионал билим ва малакасини доимий равишда ривожлантириб боради;
9) фармацевтика меҳнатга оид баҳсли ҳолларда, дорихонани ёпиш ёки шахсий айблов асосида низо келиб чиқадиган бўлса, фармацевтика хизматларини тақдим этишнинг узлуксизлигини таъминлаши шарт. Бундай ҳолатларда фармацевт шифокорни бошқа фармацевтга мурожаат қилиши керак ва дорихонани ёпган тақдирда, дорихона ҳақидаги маълумотни беморларга, агар мавжуд бўлса, олиб бориши керак.
Дори-дармон саноатининг энг долзарб ахлоқий муаммолардан бири, нафақат мамлакатимизда, балки бутун дунёда ўткир, фармацевтика маҳсулотларини реклама қилиш ва реклама қилишда ахлоқий меъёрларга қатъий риоя қилишдир. Унинг ечими камида икки партия - реклама дунёси ва корпоратив фармацевтика жамоаларининг биргаликдаги ҳаракатларини талаб қилади.
Профессионал фармацевтика ташкилотлари уюшмаси , Фармацевтика ишлаб чиқарувчилар уюшмаси ва бошқа уюшмалар каби профессионал уюшмалар ва иттифоқларнинг пайдо бўлиши соғлом компания яратишга ёрдам беради.
Фармацевт ўз нутқига, имо-ишораларига ва юз-хотиржамлигига риоя қилишлари керак, аниқ, аниқ ва баланд овоз билан гапиришлари керак.
Дорихона ходимининг кўриниши беморга эга бўлиши керак.
Дори-дармонлар беморларга дори-дармонларнинг ҳақиқий қиймати, гиёҳванд моддалар оқибатида юзага келиши мумкин бўлган зарарли таъсирлар, улардан фойдаланиш ва сақлаш усуллари ҳақида маълумот беришлари керак.
Фармацевт беморнинг тиббий сирини ва унга ишониб топширилган шахсий маълумотни сақлашга мажбурдир.
Фармацевт ҳар доим биринчи тиббий ёрдам кўрсатиши керак.
5. Профессионал фармацевтика.
Фармацевт фаолиятининг асосий шарти гиёҳванд моддаларни этказиб бериш масалалари бўйича юқори малакали ва малакали ҳисобланади.
Фармацевт ўз билимини, қобилиятини, қобилиятини, таълимини доимий равишда такомиллаштириб бориши керак ва "билимли одам қўлида бўлган дори ҳаётнинг ўлмаслиги каби, жоҳилнинг қўлида олов ва қиличга ўхшайди".
Фармацевт дори-дармон ёрдамининг энг юқори даражасини таъминлаш учун барча чораларни кўриши керак. Ҳар доим ҳушёр, беморни ва беморларнинг нисбатан авайлашни, инсон қадр-қимматини шафқат ва ҳурмат билан даволаш, инсон ҳаётини сақлаб қолиш учун ёдда мажбурияти сақлаб бўлиши.
Фармацевтлар ўзларининг нархларини камайтириш орқали беморларга дори воситаларининг мавжудлигини ошириш бўйича чора-тадбирлар кўришлари керак.
Дори-дармон препаратларини тайёрлаш, уларни назорат қилиш ва тарқатишда хатоликларни бартараф этишлари керак.
Фармацевтика энг янги илмий ютуқларни амалиётга татбиқ этишга кўмаклашиши керак.
фармацевт, ишлаб чиқариш, сақлаш ва дори воситаларини тарқатиш барча қоидаларига риоя тарқатиш, воситалари билан бемор, келиб чиқиши номаълум, фойдаланиш тақиқланади ёки зарарли наркотик маълум тавсия керак.
Фармацевтика фаолиятини амалга оширишда фармацевтлар ахлоқий рақобат, ахлоқий маркетинг ва реклама тамойилларига амал қилишлари керак. Бу ҳолда, асосий принципи фармацевтика бозорининг барча актёрлар ўртасидаги ҳамкорликнинг деонтологик нормалари хавфсизлигини ва самарадорлигини беморларнинг касалликларнинг олдини олиш ва даволашда, шунингдек риоя этилишини таъминлайди бўлиши керак.
Фармацевтика ўз билим ва тажрибасидан ғайриинсоний мақсадларда фойдаланиш ҳуқуқига эга эмас.
6. Профессионал мустақиллик.
Фармацевтларнинг ҳуқуқ ва бурчлари профессионал мустақилликни сақлаб қолиш ва уларнинг ҳаракатларига жавобгарлик даражасини билишдир.
Фармацевт ўз ишининг обрўсини ва дори воситалари соҳасида ўз билимининг устуворлигини сақлаб туриши керак.
Фармацевтика ишлаб чиқарувчилари, воситачилар билан ҳамкорликка киришиш, фармацевт холис, мустақил ва иқтисодий таъсирлардан озод бўлиши керак.
Фармацевт беморларга унинг сиёсий, диний ва фалсафий нуқтаи назарларини қўйишга ҳақли эмас.
7. Фармацевтлар ўртасидаги муносабатлар. Ҳамжиҳатлик
Фармацевт ҳамкасбларига нисбатан ҳалол, адолатли, дўстона, муносиб бўлишга мажбурдир.
Жамоада алоқалар инсонпарварлик ва ўзаро ҳурмат асосида қурилиши керак.
Фармацевт ўрин тутган позициясидан қатъи назар, жамоанинг ҳар бир аъзосининг ишини ва тажрибасини ҳурмат қилиши ва тажрибасини ва билимларини фидокорона равишда топширишга тайёр бўлиши керак.
Фармацевтга танқид қилиш оқилона ва тажовузкор бўлиши керак. Фақат профессионал тадбирлар танқид қилинади.
Беморнинг ҳузурида фармацевтика танқидига йўл қўйилмайди.
Фармацевтика ҳамжамиятининг шарафи ва эзгу анъаналарини сақлаб қолиш учун фармацевтика зарур.
Фармацевтика фармацевтика ҳамжамиятини мустаҳкамлаш учун ўз кучида ҳамма нарсани қилишга мажбурдир. Фармацевтлар жамоат ташкилотида фаол иштирок этиш, ҳамкасбларининг шаъни ва қадр-қимматини ҳимоя қилиш.
Унинг фаолиятидаги фармацевтика миллий фармацевтика хизматининг ривожланишига ҳисса қўшиши керак.
8. Фармацевт жавобгарлиги.
Иккинчиси - ваколатига мувофиқ бузувчига нисбатан санкциялар жорий этиш ҳуқуқига эга бўлган фармацевтик жамоа.
Агар ахлоқ меъёрлари бузилиши бир вақтнинг ўзида қонун қоидаларига таъсир этса, фармацевт қонунга мувофиқ жавобгар бўлади.