Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

Nazorat savollari
1. Gidrol, digidrol va trigidrollarning farqi nimada?
2. Toza suv elektr tokini o’tkazadimi?
3. Tabiiy suvlarda vodorod ko’rsatkichi qanday qiymatlarda o’zgaradi?
4. Tabiiy suvlar tarkibidagi asosiy ionlarni eslang.
5. Quruqlikdagi suvlar Dunyo okeani suvidan qaysi anionlarning ko’pligi bilan farq qiladi?
6. Yer sayyorasida kechadigan tabiiy­geografik jarayonlarda suvning ishtiroki qanday ahamiyat kasb etadi?
7. Suvning inson hayotidagi ahamiyatini qanday misollar bilan isbotlaysiz?
8. Qishloq xo’jaligi va sanoat mahsulotlarini yetkazishda suvning ahamiyatini yoriting.
Ma’ruza 3. Tabiatda suvning aylanishi
Reja:
1. Gidrosfera haqida umumiy ma’lumotlar;
2. Tabiatda suvning aylanishi;
3. Yer sharining suv balansi tenglamasi
Tayanch tushunchalar (kalit so’zlar): gidrosferaning tarkibi (dunyo okeani, muzliklar, yer osti suvlari, ko’llar, daryolar), tabiatda suvning aylanishi, kichik aylanish, katta aylanish, suv balansi tenglamasi.
Gidrosfera haqida umumiy ma’lumotlar
Avvalgi darsda ta’kidlab o’tilganidek, sayyoramizning suv qobig’i gidrosfera deb ataladi. Gidrosfera okeanlar va dengizlar, yer osti suvlari va tuproqdagi namlik, muzliklar va qor qoplami, ko’llar, atmosferadagi namlik, botqoqliklar, daryolar kabi tashkil etuvchilardan iborat.
Yer sirtining okeanlar va dengizlar suvlari bilan qoplangan yuzasi umumiy nom bilan Dunyo okeani deb ataladi. U sayyoramizning suv qobig’i -gidrosferaning asosiy qismidir.
Yer sharining umumiy maydoni 510 mln. km² ga teng bo’lsa, uning 361 mln.km² qismini yoki 71 foizini Dunyo okeani egallagan. Quruqliklar yuzasi esa 149 mln.km² yoki yer sirti yuzasining 29 foiziga tengdir. Quruqlikdagi barcha ichki suv havzalari yuzasining yig’indi maydoni uning, ya’ni quruqlikning umumiy maydonining 3 foizidan kamrog’ini, muzliklar esa taxminan 10 foizini tashkil etadi.
Mutaxassislarning hisoblashlaricha, Yer sharidagi suvning umumiy hajmi 1 mlrd 385 mln.km³ dan ortiq. Bundan 1 mlrd 338 mln.km³ qismi Dunyo okeanida, 24 mln.km³ - muzliklarda, 23 mln.km³ – yer osti suvlarida, 300 ming km³ – asriy muzloqlarda, 176 ming km³ - ko’llarda, 16, 5 ming km³ – tuproqdagi namlikda, 12,9 ming km³ – atmosferada, 11,5 ming km³ – botqoqliklarda, 2,1 ming km³ esa daryolardadir (3.1­jadval).
3.1-jadval
Gidrosferaning tarkibiy qismlari va ulardagi suv hajmi