Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

- qisqa muddatli yozgi to’yinish;
- fasliy (bahorgi­kuzgi) to’yinish;
- yil davomida to’yinish.
Yer osti suvlarining qisqa muddatli yozgi to’yinish rejimi abadiy muzloq yerlarda kuzatiladi. Fasliy to’yinish rejimi esa qish uzoq davom etadigan kontinental iqlimga xosdir.
Yer osti suvlarining yil davomida to’yinish rejimi qish uzoq bo’lmaydigan, yumshoq iqlimli hududlarga xosdir. Chunki bunday hududlarda yer muzlamaydi, demak yer osti suvlari to’yinishi to’xtab qolmaydi. Shu sababli yer osti suvlarining sathi kuzdan boshlab ko’tariladi va qishning o’rtalarida maksimumga erishadi. Qish oxiridan boshlab, bahor va yozda namlikning bug’lanishga sarf bo’lishi tufayli suv sathi iyul-avgustda minimumga erishadi.
Yer osti suvlarining harorat rejimi ham o’ziga xosdir. Yer osti suvlari yer yuzasiga qancha yaqin bo’lsa, uning harorat rejimiga havo haroratining ta’siri shu darajada kuchli bo’ladi. Lekin, ularning ekstremal miqdorlari (maksimum va minimum) yer osti suvlarida nisbatan biroz kechikadi. Bu kechikish chuqurlik ortishi bilan ortib boradi.
Yer osti suvlarining harorati ularning to’yinish manbaiga ham bog’liq. Agar to’yinishida qor va muzlik suvlari asosiy manba hisoblansa, u holda suv harorati nisbatan kichik bo’ladi. Demak, shunday xulosa chiqarish mumkin: yer osti suvlarining harorati ma’lum darajada uning to’yinish manbai va joylashish chuqurligini ifodalaydi.
Yer osti suvlarining kimyoviy tarkibi suv va tog’ jinslari orasidagi o’zaro munosabat bilan belgilanadi. Ularning minerallashuvi esa 100-150 mg/l dan bir necha 10 g/l gacha o’zgaradi. Yer osti suvlarini minerallashuv darajasiga ko’ra quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
- toza suv, erigan mineral tuzlar miqdori 1 g/l dan kichik;
- o’rtacha sho’r, erigan tuzlar miqdori 1 dan 10 g/l gacha;
- sho’r suvlar, erigan mineral tuzlar 10 g/l dan ko’p.
Yer osti suvlarining kimyoviy tarkibi va minerallashuvi yer usti suvlari bilan bog’langan. Bu bog’liqlik ular qancha yuzada joylashgan bo’lsa, shuncha sezilarli bo’ladi.