Ma’ruza: Tashish (transport) mashinalari va jihozlaridan foydalanish. Reja

Ma’ruza: Tashish (transport) mashinalari va jihozlaridan foydalanish.


Reja:

1. 
   Temir yo'l transportining ekspluatatsiyasi.
   
2. 
   Konveyer transportining ekspluatatsiyasi.
   

Temir yo'l transportining ekspluatatsiyasi.

Temir yo'l komplekslarining ekspluatatsiyasi. Karyer va shaxtalarda eng ko'p temir yo'l transportiga ega bo'lgan. U xuddi kuchli yuk tashuvchi kabi ( bir yilda100 – 150 million tonna kon jinslari va undan ko'proq),shuningdek va kam holatlarda ham (bir yilda 20 million tonnagacha) ishlatiladi. Yuza hisoblanishi bilan 12 – 15 km, alohida holatlarda va undan ko'p masofada tuzilib,ishlab chiqarish chuqurligi 250 m da ishlatilishi bilan temir yo'l tramsporti karyerda yetib borgan. Temir yo'l transportining xususiyati yuqori ishonchli hisoblanadi. Amalda har qanday to'kiladigan yuklarni tashish imkoniyatiga egadir. Uning effektivligi klimatik shart –sharoitlarda ham ishlaydi. Kichik harakat qarshiligi uchun yetarli energiya sarfidan foydalaniladi. Lokomotivlar va har xil energiya turlarini ishlatish imkoniyati mavjudligi, xizmatchi jihozlarning ko'p muddatligi, poyezd massalarini 1500 – 2000 tonnagacha ko'paytirilishi va yuqori unumdorlik ko'p poyezdlar sonini o'tkazilish sababli yutuqli imkoniyatlarga ega hisoblanadi.
Temir yo'l transportining kamchiliklari: uning ishlash zonasini chegaralab qoýilishi, front ishi ko'p masofa (300 – 500 m dan kam bo'lmagan), yirik burilish radiuslari (80 – 100 metrdan kam bo'lmagan), past balandliklar ( 40 – 50 %), kontaktli tarmoqlar va rels shpalli panjaralar ko'chishida kam xarajatlar yordamchi ishlarida yetarli mexanizatsiyali, ko'p kapitalli xarajatlar va boshqalar.
Temir yo'l yo'nalishlarini ekspluatatsiya sharoitlari. Karyerda o'rnashish joyi va vazifasi boýicha karyerda temir yo'l yo'nalishi, shuningdek, ekpluatatsiya sharoitlari quyidagicha bo'linadi: vaqtinchalikli (xizmatlar muddati ko'pi bilan 1yil), front harakatlanishi kon ishlarida ko'chish choralari bo'yicha (xizmatlar muddati ko'pi bilan 1 yil).
Doimiy yo'nalish asosiy transhteynli yo'nalishlarni, yuzali yo'nalishlar poyezdlarga ortish punktlarigacha, doimiy (xuddi asosiy va qabul qilib yuboruvchi, shuningdek remont yo'nalishi va tekshirib chiqish tarkibi), hamda remont qilinadigan maydon yo'nalishiga, zveno teruvchi bazaga, xo'jalik yuklariga va boshqalarga olib borib qo'yiladi. Shuningdek, qo'zg'aluvchan qismi yo'nalishi bo'yicha tarkibning maksimal harakatlanish tezligi 15 – 25 km/soat ga chegaralanadi. Qarama – qarshi yo'nalish holatida esa 25 – 40 km/soat tezlikda harakatlaniladi. Doimiy yo'nalish bo'yicha harakatlanish vaqtida vagonlarning oldinga harakat tezligi 25 km/soat dan oshmasligi lozim. Yo'nalishli ishlar karyerdagidan yuqori mehnat sig'imlilik bilan farqlanadi. Qo'zg'aluvchi yo'nalish va doimiy yo'nalishining ekspluatatsiyasi xarakterida farqlanadi.
Tarkib boýicha ishlar va doimiy yo'nalishlar remonti joriy tartibda ko'tarilishni, o'rtasini capital remontlar va yo'nalish rekonstruksiyasini, qo'zg'alishlar joriy tartibda va yangi trassalarda rels shpali panjaralari ko'chishiga amal qiladi.
Joriy yo'nalish tartibi kompleks ishini yil mavsumidan qat'iy nazar yo'nalishni to'g'rilash doim ta'minlanishi yo'nalish tuzilishi va klimatik sharoitlar ko'rsatadi. Relslar va yakka shpalni almashtirish, shpalga o'tish, yo'nalishni rejada to'g'rilash, ochiq qolgan teshiklarni rostlash, o’tish oralig'ini tozalash va moylash, kyuvetlarni va kanavlarni tozalash, shikastlangan yerga oid matoni to'g'rilash, joriy tartibda amalga oshiradi. Asosan mehnat sig'imi bahorda va kuz – qish davrida joriy tartibda olib boriladi.
Qishki davrda yaroqsizlik vujudga kelishini ogohlantiruvchi joylarni, tadbirlarni qabul qilish va hamma yaroqsiz yo'nalishlarni kuzda bartaraf etishgan bo'lishi kerak. Qishda bu ishlarni bartaraf etish juda ko'p mehnat talab etadi. Shimoliy davlatlarda va dashtlarda juda katta mehnatlar temir yo'l transportini normal ishlari ta'minlash uchun sarflanadi. Ko'chirma va doimiy sun'iy qordan himoyalovchilarni temir yo'l yo'nalishlariga o'rnatiladi.
O'rtacha remontlar ballastli qatlamni tozalashda, sheybnyani bo'lishda, relslarni almashtirishda, qotirishda, shpalda, suv bo'shatish va qurilishni mustahlamlab qo'yishdan iborat hisoblanadi. 2–4 yilda bir marta o'rtacha remont amalga oshiriladi. Bu ishga taxminan 350 metr kvadrat ballasta va 4 tonnaga yaqin relslar sarflanadi. O'rtacha remont uchun mehnat sig'imi 200-300 kishi smena bilan ishlaydi.
Kapital remont esa 6 – 8 yilda bir marotaba amalga oshiriladi. Bu remontda quyidagi ishlar amalga oshiriladi:
- yangi yoki undan mustahkamroq relslarning hammasini almashtirish;
- shpal almashtirish;
- gazlamalarini yangilash;
- turli remontlarni amalga oshirish.
Kapital remont uchun mehnat sig'imi 750 – 800 kishi smena bilan ish olib boradilar.
Vagonlar va lokomotivlarni ekspluatatsiya sharoitlari.
Karyerda razryadga oid og'ir chidam hosil qilib lokomotivlarning ishlash sharoitlariga aloqador bo'ladi. Yuqori siklikli asosiy tugunlarni yuklash va temperaturalarning to'lqinlarini keskin o'zgarishini ular xarakterlaydi.
Ochiq kon ishlab chiqarish hududlarida ko'mirlar, rudalar, qurilish materiallaridagi mayda zarralar ham mavjud bo'ladi. Yetarli yuklamada ishlar siklligi alohida tugunlar tartibidan ayrim chiqishlarga olib keladi. Shuningdek, lokomotiv elementlarining o'rtacha sikllari soni sutka ishlari uchun kompressorlarda – 336, kran mashinistida – 180 – 430, havo tarqatgichlarda – 610, avtorejimlarda – 18, bosim rostlagichlarida – 336, silindrik tormozlarda – 710 hosil bo'ladi.
Birgalikda remont sifatiga yuqori talablarga ega hisoblanadi. Masalan: tormozli qurilmalar rad etmasligi uchun tormozli asboblar 360 sutka ishlari uchun 0,999 dan kam bo'lmagan holda ta'minlanadi; kompressorlarni zarralarigacha resurslarini qayta tiklashi; tormozli qurilmalar va tormozlarni boshqaradigan asboblar 2 yildan kam bo'lmasligi kerak. Pnevmatik jihozlar tuguni va hamma tormozli qurilmalarni to'liq qayta tiklanishi zarurligigacha resurslar 4 yildan kam bo'lmasligi kerak.
Lokomotivning tor joylashgan elektrik apparatlari, yuqori ishchi kuchlanishlar, changlar borligi, ionizatsiyalangan oraliqlar probasi havoning brikmalari va ionlashuvi qobiliyatligi, yuqori voltli kameralarda yong'in yuzaga kelishiga olib kelishi mumkin. Undan katta yuklamalar va vibratsiyalarga kuchli kontaktlarni kam bosish sozlanishiga olib keladi va ularning harakatlanuvchi detallar sistemalari qobiliyatiga egadir.
Vagonlarni ekspluatatsiya qilish sharoitlari ham og'ir kategoriya bo'yicha quyidagi sabalar aloqador bo'ladi:
- Intensiv vagonlarni juda yuqori darajada ishlatilishi ( vagon unumdorligi sutkada 9 ming tonna km ga erishiladi );
- Mustahkam ekskovatorlar orqali yuklash jarayonida ( kovsh sig'imi 20 metr kub gacha );
- Vagonni yetarli dinamik urilish yuklamasi uzatish yuki harakatidan
( bunda alohida massa bo'laklari 3 – 3,5 tonna, umumiy massasi bir vaqtda yuboriladigan yuk 20 – 25 tonnagacha yetib boriladi );
- Vagonlarning umumiy vaqtining kam qismi ko'chish yo'llari vaqti bo'yicha, past texnik daraja ko'pligida ma'noga egaligi, relslar va alohida detallar sinish qismi amalga oshiriladi;
- Yuqori sig'imli tog' jinslarni kuzovga yuklanishi.
Miqdoriy va sifat xarakteristikalari klimatik ish sharoitlari mavsumiga bog'liq hisoblanadi. Vagonlarga maxsus talab qatorlari mavjud:
Birinchidan, yuklanish jarayonida vagon kerakli darajada mustahkamligi va yetarli urilishlarga bardosh berishi kerak bo'ladi, shuningdek, qayta yuklanishlar kiradi. Hisoblashlar shuni ko'rsatadiki, dumkarni hajmini to'ldirish uchun 2 – 2,5 tonna/metr kub zichlikdagi jinslarni ekskovator kovshining hajmi bilan 4 – 6 marotaba yuklanishi kerak.
Ikkinchidan, vagon tuzilishi yuklash va tushirishni tez bo'lishini ta'minlash kerak, shuningdek umumiy balansda oborot vaqtini ular katta ushlab turuvchi og'irlikka ega.
Uchinchidan, vagonlarning asosiy yo'llari va notekis ko'rinishli yuqori chidamlilikni ko'tarilishi kerak. Harakatlanuvchi tarkibini tushirish gabariti jarayonida uning mustahkamlik sharoitlarini dumkara kengligi va bortlar balandligi chegaralanadi. Berilgan yuk ko'targichni uzunligini topib va doimiy qisqa zarurlikni choqirishga egaligi. Chiziqli o'lchamlardan yetarli kattalikda qattiq bazaga ega. U shunday bo'lishi kerakki, qiyshiqlik karyer relsli yo'llarda ( R = 80 – 100 metr ) yaxshi yozilishi ta'minlash kerak.
To'rtinchidan, tar koeffitsientini aniq ekspluatatsiya sharoiti uchun minimal imkoniyatlarning bo'lishi lozim.
Beshinchidan, vagonga yuqori remontga asqotishiga egaligi va uzoq ishlatiladi. Profilaktik ishlar va remontda qiyinchiliklarni yo'qotilishi, rad etishlarni minimal vaqtda tashkil etilishi kerak. Ko'payishi bilan vagonlarni yuk ko'tarishligi va mashina parklarini ko'payishi va rad etmasligiga talablarni ko'paytirish texnologik jarayon ritmi buzilishiga mashinadan qisqartiriladi.
Oltinchidan, yuk ko'targichlarni va vagon joylashishligini to'liq ishlatish uchun 4 ta gruppa materiallarini zichliklari hisoblangan bo'lishi kerak:

1. 
   0,8 – 1,3 tonna/metr kub;
   
2. 
   1,6 – 1,75 tonna/metr kub;
   
3. 
   2,2 – 2,5 tonna/metr kub;
   
4. 
   2,5 tonna/metr kub dan ko'p.
   

Vagonetkani ekspluatatsiya qilishda quyidagilar ta'qiqlanadi:
- Xodda ulash va uzishlar;
- Truba va lomlar yordamida rels bilan vagonetkani o'rnatish;
- Yukli vagonetkada insonlarning yurishi;
- yuqoridan kuzov qirralari 1,5 metr dan ko'p bo'lmagan balandlik bilan vagonetkalarni tog' jinslari yuklanishi va boshqalar.
Lokomotivli transportning ekspluatatsiya qilishdagi asosiy xavfsizlik qoidalari:
- Akkumlyator batareykalari yoki kontaktli tarmoq faqat o'chirilganda elektr bilan ishlaydigan lokomotivlarni ( elektrovozlarni ) ko'zdan kechirish va remont qilishga ruxsat etiladi;
- SHaxtadagi batareykali yashiklarni va elektr jihozlarni portlash xavfi bo'lmagan, gaz yoki chang xavfi bo'lmagan transport vositalari turadigan va joriy ta'mirlanadigan maxsus binoda amalga oshirishga ruxsat etiladi;
Tormozni rostlamasdan turib, batareykali yashikning qopqog'ini yechgan holda, tormoz kolodkalarining qalinligi 2/3 qismidan ko'pi eskirgan bo'lsa va boshqa hollarda elektrovozlarni ekspluatatsiya qilish ta'qiqlanadi.
Xavfsiz ishlarni ta'minlash uchun o'zioqar bo'yicha rudani ishlab chiqarish hamma haqiqiy ishlab chiqaruvchi ochiq rudalarni maydalash bo'lish mumkin. Mahsulot ishlab chiqarish va eltib berish kerakli yuzani yaxshi yoritilishi va insonlar harakatlanishi uchun bo'lishi kerak.
To'siqli panjara bilan ruda chuqurligiga odamlar tushib ketishining oldini olish zarur. Ikkinchi drobilka yordamida maydalash ishlarida insonlarni xavfsiz joyda olib chiqish zarur. O'zioqar rudalar chuqurligida ishlatiladigan hamma mexanizmlar distansion boshqarishda jihozlangan bo'lishi kerak. O'ziyurar mashinalarni ekspluatatsiyasida asosiy vazifalari: konchilikda mahsulot ishlab chiqarishdagi parametrlarni to'g'ri tanlash, yo'llarni qoplama turini tanlash harakat tezligi optimalini tanlash, o'z vaqtida xizmat ko'rsatish va remont qilish, xavfsizlik qoidalariga qat'iy rioya qilish.
Mashinalar va ishlab chiqarish devorlari orasidagi teshiklar aniq mashina o'lchamlariga asosan mashina qatnaydigan ko'ndalang kesimi insonlar qatnaydigan tomondan 1200 mm dan kam bo'lmagan va qarama – qarshi tomondan – 500 mm, krovligacha – 500 mm dan kam bo'lmagan o'lchamda bo'lishi kerak. Ishlab chiqarishning burilish radiusi 15 – 40 metr ga yetadi. Ishlab chiqaruvchi transportlar uchun qiyalik qiymati 6 – 12 ga teng bo'lib, mashinani haydab o'tkazish 15 gradusgacha.
Ishlab chiqaruvchi transportlar qatnaydigan sun'iy qoplama bilan jihozlanadi (asfalt, armaturali setkali beton, bitumli qoplama yoki sementli shebyonkalar, drobilkada maydalangan jinslar). Foydali qazilma joylashgan tog' jinsi faqat ishlab chiqarishda maydalab qazib ko'chirish va rudalarni yuklash amalga oshiriladi.
Maksimal harakatlanish tezligi yer tagidagi yo'llarda 20 km/soat dan ko'p bo'lmasligini ta'minlash kerak. To'g'ri 500 m dan ko'proq uzoqliklarda davlat texnik nazorat organlari belgilangan 40 km/soat gacha harakatlanish tezligini ko'tarishga ruxsat etiladi. Mashina harakatlanish paytida harakatlanish qoidalariga qat'iy rioya qilish zarur. Ishlab chiqarish yo'llarida va burilishlardan oldinda yo'l belgilari va svetoforlarni o'rnatish talab etiladi.
Joriy va kapital remontlar, davriy texnik ko'zdan kechirishlar va har oyda va har kundagi xizmat ko'rsatishlarni tashkil etish, o'ziyurar mashinalar uchun texnik ko'riklarga e'tibor berilib, ogohlantirish reja sistemalarini tashkil etilishi zarur.
Mashinalarni oddiy agregat – tugunlari metodida remont amalga oshiriladi. Hamma turdagi texnik ko'riklar va joriy remontlar yer tagidagi ustaxonalarida bajariladi. «Yer tagidagi konlarda o'zi yurar jihozlarni ishlatishda xavfsizlik bo'yicha yo'riqnoma» va «Yo'lda harakatlanish qoidalari» xavfsizlik qoidalariga rioya qilib amalga oshiriladi.